Neanderthaler reproductie in Trento Museum of Natural History Luca Lorenzelli/Shutterstock
In evolutionaire termen is de menselijke bevolking in enkele seconden omhoog geschoten. Het nieuws dat het nu 8 miljard heeft bereikt lijkt onverklaarbaar als je aan onze geschiedenis denkt.
Gedurende 99% van de laatste miljoen jaar van ons bestaan kwamen mensen zelden andere mensen tegen. Er leefden altijd maar ongeveer 10.000 Neanderthalers. Vandaag zijn er ongeveer 800.000 mensen in dezelfde ruimte die door één Neanderthaler werd bezet. En omdat mensen in sociale groepen leven, was de dichtstbijzijnde Neanderthaler-groep waarschijnlijk meer dan 100 km verderop. Een partner vinden buiten je eigen familie was een uitdaging.
Neanderthalers waren meer geneigd in hun familiegroepen te blijven en waren meer op hun hoede voor nieuwe mensen. Als zij onze soort (Homo sapiens) hadden overvleugeld, zou de bevolkingsdichtheid waarschijnlijk veel lager zijn. Het is moeilijk voor te stellen dat zij bijvoorbeeld steden zouden bouwen, aangezien zij genetisch geneigd waren minder vriendelijk te zijn voor mensen buiten hun directe familie.
Gebaseerd op schattingen van de History Database of the Global Environment en de VN.
Max Roser, CC BY-SA
De redenen voor onze dramatische bevolkingsgroei kunnen liggen in de begintijd van de Homo sapiens, meer dan 100.000 jaar geleden. Genetische en anatomische verschillen tussen ons en uitgestorven soorten zoals Neanderthalers maakten ons meer vergelijkbaar met gedomesticeerde diersoorten. Grote kuddes koeien, bijvoorbeeld, kunnen de stress van het samenleven in een kleine ruimte beter verdragen dan hun wilde voorouders die in kleine groepen leefden, op afstand van elkaar. Deze genetische verschillen veranderden onze houding tegenover mensen buiten onze eigen groep. We werden toleranter.
Overeenkomsten tussen moderne mensen en gedomesticeerde honden, in tegenstelling tot archaïsche mensen (hier Neanderthaler) en wilde wolven.
Theofanopoulou C PLoS ONE 12(10): e0185306, CC BY
Omdat Homo sapiens vaker contact hadden met groepen buiten hun familie, creëerden ze een meer diverse genetische pool waardoor gezondheidsproblemen afnamen. Neanderthalers in El Sidrón in Spanje vertoonden bijvoorbeeld 17 genetische misvormingen bij slechts 13 mensen. Dergelijke mutaties kwamen vrijwel niet voor bij latere populaties van onze eigen soort.
Maar grotere populaties vergroten ook de verspreiding van ziekten. Neanderthalers leefden misschien korter dan moderne mensen, maar hun relatieve isolatie zal hen beschermd hebben tegen de besmettelijke ziekten die soms hele populaties Homo sapiens uitroeiden.
Meer eten op tafel
Onze soort kan ook 10%-20% snellere voortplanting hebben gehad dan eerdere mensensoorten. Maar meer baby’s krijgen vergroot alleen de bevolking als er genoeg voedsel voor hen is.
Onze genetische neiging tot vriendelijkheid kreeg vorm rond 200.000 jaar geleden. Vanaf die tijd is er archeologisch bewijs dat de grondstoffen om werktuigen te maken op grotere schaal door het landschap werden verplaatst.
Vanaf 100.000 jaar geleden ontstonden netwerken waarlangs nieuwe soorten jachtwapens en sieraden zoals schelpkralen zich konden verspreiden. Ideeën werden op grote schaal gedeeld en er waren seizoensgebonden aggregaties waar Homo sapiens samenkwamen voor rituelen en gezelligheid. Mensen hadden vrienden om op terug te vallen in verschillende groepen als ze te weinig voedsel hadden.
En misschien hadden we ook behoefte aan meer emotioneel contact en nieuwe soorten relaties buiten onze menselijke sociale werelden. In een alternatieve wereld waar Neanderthalers floreerden, is het misschien minder waarschijnlijk dat mensen relaties met dieren zouden hebben gevoed door domesticatie.
Dramatische verschuivingen in de omgeving
Het had ook anders kunnen lopen als de omgeving niet zo vaak plotselinge tekorten had veroorzaakt, zoals een sterke afname van planten en dieren. Zonder deze toevallige veranderingen hadden de Neanderthalers misschien overleefd.
Door middelen en ideeën te delen tussen groepen konden mensen efficiënter van het land leven, door effectievere technologieën te verspreiden en elkaar voedsel te geven in tijden van crisis. Dit was waarschijnlijk een van de belangrijkste redenen waarom onze soort floreerde toen het klimaat veranderde, terwijl anderen stierven. Homo sapiens was beter aangepast aan weersvariabele en risicovolle omstandigheden. Dit komt mede doordat onze soort in tijden van crisis kon terugvallen op netwerken.
Tijdens het hoogtepunt van de laatste ijstijd, zo’n 20.000 jaar geleden, waren de temperaturen in heel Europa 8-10℃ graden lager dan nu, waarbij die in Duitsland meer leken op die in Noord-Siberië nu. Het grootste deel van Noord-Europa was zes tot negen maanden per jaar bedekt met ijs.
Sociale verbanden zorgden voor de verspreiding van uitvindingen tussen groepen om ons te helpen ons aan te passen. Deze omvatten speerwerpers om de jacht efficiënter te maken, fijne naalden om passende kleding te maken en mensen warmer te houden, voedselopslag, en de jacht met gedomesticeerde wolven. Daardoor overleefden meer mensen het rad van fortuin van de natuur.
Homo sapiens was over het algemeen voorzichtig met het niet overconsumeren van hulpbronnen zoals herten of vissen, en was zich waarschijnlijk meer bewust van hun levenscycli dan veel vroegere mensensoorten misschien waren. Bijvoorbeeld, mensen in Brits Columbia, Canada, namen alleen mannetjes als ze op zalm visten.
In sommige gevallen waren deze levenscycli echter moeilijk te zien. Tijdens de laatste ijstijd stierven dieren als mammoeten, die over enorme, voor mensen onzichtbare gebieden zwierven, uit. Er zijn meer dan honderd afbeeldingen van mammoeten in Rouffignac in Frankrijk uit de tijd van hun verdwijning, wat erop wijst dat mensen dit verlies betreurden. Maar het is waarschijnlijker dat de mammoeten zouden hebben overleefd zonder de opkomst van de Homo Sapiens, omdat er dan minder Neanderthalers zouden zijn geweest om op hen te jagen.
Afbeelding van een mammoet in de grot van Rouffignac in Frankrijk.
Wikimedia Commons
Te slim voor ons eigen bestwil
Onze voorliefde voor elkaars gezelschap en de manier waarop tijd samen doorbrengen onze creativiteit stimuleert was de basis van onze soort. Maar het had een prijs.
Hoe meer technologie de mensheid ontwikkelt, hoe meer ons gebruik ervan de planeet schaadt. Intensieve landbouw ontdoet onze bodem van voedingsstoffen, overbevissing verwoest de zeeën en de broeikasgassen die we uitstoten bij de productie van de producten waarvan we nu afhankelijk zijn, zorgen voor extreem weer. Overexploitatie was niet onvermijdelijk, maar onze soort was de eerste die het deed.
We kunnen hopen dat visueel bewijs van de vernietiging in onze natuurlijke wereld onze houding mettertijd zal veranderen. We zijn in de loop van onze geschiedenis snel veranderd als dat nodig was. Er is immers geen planeet B. Maar als de Neanderthalers hadden overleefd in plaats van wij, hadden we die nooit nodig gehad.
Penny Spikins werkt niet voor, geeft geen advies, heeft geen aandelen in of ontvangt geen financiering van een bedrijf of organisatie die baat zou hebben bij dit artikel, en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten haar academische aanstelling.
