unoL/Shutterstock
Als je ooit een medicijn hebt geslikt, dan heb je geprofiteerd van proefdieronderzoek. Maar als je tien jaar geleden een wetenschappelijk rapport bekeek waarin muizen of ratten werden gebruikt, dan werden waarschijnlijk alleen mannelijke dieren gebruikt.
Dit betekent dat, zelfs nu, als je een vrouw bent en het medicijn is alleen ontwikkeld en getest met behulp van mannelijke dieren, we niet weten hoe dat medicijn je zal beïnvloeden.
Wetenschappers gingen er lang vanuit dat vrouwen hetzelfde zouden reageren als mannen bij het testen van medicijnen. Maar vandaag de dag is die situatie aan het veranderen. Steeds meer onderzoeken gebruiken zowel vrouwelijke als mannelijke dieren – en als gevolg daarvan ontstaat er nieuwe wetenschap over belangrijke sekseverschillen.
Een groeiende hoeveelheid bewijs uit dierstudies benadrukt bijvoorbeeld complexe sekseverschillen in de hersenen van knaagdieren, met betrekking tot hun grootte, vorm en hoe zenuwcellen met elkaar in verbinding staan.
Dit artikel maakt deel uit van Women’s Health Matters, een serie over de gezondheid en het welzijn van vrouwen en meisjes over de hele wereld. Van menopauze tot miskraam, van plezier tot pijn: de artikelen in deze serie gaan in op het volledige spectrum van gezondheidskwesties van vrouwen om waardevolle informatie, inzichten en hulpmiddelen te bieden voor vrouwen van alle leeftijden.
Misschien ben je ook geïnteresseerd in:
Spanje is de eiceldonatiehoofdstad van Europa – hier lees je hoe het is om donor te zijn
‘Vuil rood’: hoe menstruaties door de geschiedenis heen zijn gestigmatiseerd tot op de dag van vandaag
De orgasmekloof en waarom vrouwen minder vaak klaarkomen dan mannen
Het is dus geen verrassing dat onderzoek ook steeds meer sekseverschillen laat zien bij medische problemen. Vrouwen hebben bijvoorbeeld twee keer zoveel kans op de diagnose depressie als mannen en er zijn ook duidelijke sekseverschillen in de respons op antidepressiva. Vrouwen reageren sterker dan mannen op selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI’s), terwijl mannen beter reageren op tricyclische antidepressiva.
Nooit aannemen
Vrouwen zo lang uitsluiten van onderzoek heeft zorgwekkende gevolgen gehad voor de gezondheid van vrouwen. Een voorbeeld zijn bijwerkingen van medicijnen – de onbedoelde gevolgen van het innemen van een medicijn, waaronder misselijkheid, hoofdpijn, aanvallen of hartproblemen.
Vrouwen lopen twee keer zoveel risico op bijwerkingen van medicijnen (hoewel mannen ook een verhoogd risico hebben op sommige bijwerkingen). Eén reden is dat vrouwen gemiddeld kleiner zijn dan mannen, maar toch is de aanbevolen dosering voor veel medicijnen gebaseerd op mannen.
Vrouwen die bètablokkers nemen, die worden gebruikt om hartproblemen te behandelen, hebben bijvoorbeeld hogere concentraties in hun bloed. Dit komt niet alleen doordat dezelfde hoeveelheid medicijn in een kleiner bloedvolume een hogere concentratie geeft. Vrouwen metaboliseren ook veel medicijnen anders dan mannen, vanwege de geslachtshormoonspiegels en enzymactiviteit.
Waarom werden vrouwen uitgesloten?
In de wetenschap willen we de variabiliteit zoveel mogelijk beperken, om er meer vertrouwen in te hebben dat veranderingen in een dier of mens het gevolg zijn van de experimentele ingreep die we hebben gedaan.
Vrouwen werden grotendeels uitgesloten van zowel dierlijke als menselijke klinische onderzoeken vanwege de menstruatiecyclus. Fluctuerende hormoonspiegels maken gegevens moeilijk te interpreteren, resultaten variabeler en onderzoek duurder. Terwijl mannen dezelfde geslachtshormonen hebben, stijgen en dalen de vrouwelijke hormoonspiegels. Dit kan invloed hebben op de hersenfunctie en het gedrag, maar ook op de respons van vrouwen op medicatie.
De bronstcyclus van knaagdieren is echter veel korter dan bij vrouwen, slechts vier of vijf dagen lang – en onderzoek in de afgelopen tien jaar heeft aangetoond dat het gedrag van vrouwelijke ratten daardoor niet veranderlijker is.
Als we geen vrouwelijke muizen gebruiken in onderzoeken, zullen we niet goed begrijpen hoe medicijnen vrouwen beïnvloeden.
Shutterstock/tilialucida
Voor een deel was de mannelijke benadering van klinisch onderzoek op mensen ook omdat vrouwen in de vruchtbare leeftijd zwanger konden zijn en dat nog niet wisten. De thalidomide tragedie voedde deze mentaliteit. Thalidomide werd in de jaren 1950 ontwikkeld als een kalmerend middel en werd een populaire behandeling tegen ochtendmisselijkheid – maar het medicijn was niet getest op zwangere dieren of mensen.
Artsen realiseerden zich al snel dat thalidomide in verband werd gebracht met ontwikkelingsstoornissen bij kinderen van moeders die het middel gebruikten. Maar het was te laat voor de naar schatting 10.000 kinderen wereldwijd die geboren werden met onderontwikkelde benen en armen en andere geboorteafwijkingen.
Wordt het beter?
Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar de interactie tussen medicijnen en de menstruatiecyclus, veranderingen tijdens de zwangerschap en hormonale anticonceptie. Sommige anti-epileptica kunnen bijvoorbeeld de effectiviteit van hormonale anticonceptie verminderen, terwijl hormonale anticonceptie de effectiviteit van sommige anti-epileptica om aanvallen onder controle te houden kan verminderen. Maar de vele jaren dat vrouwen werden uitgesloten van studies betekent dat er nog steeds zoveel is dat we niet weten.
Pas in de jaren 90 van de vorige eeuw werd het in de VS wettelijk verplicht om vrouwen mee te nemen in klinische studies. Zo’n 30 jaar later laat onderzoek zien dat ongeveer de helft van de onderzoeksdeelnemers aan
klinische studies gefinancierd door de National Institutes of Health (NIH), de Amerikaanse instantie voor medisch onderzoek, nu vrouwen zijn.
Dit beleid ontwikkelt zich ook om zowel het biologische geslacht (genetisch bepaald) als het geslacht (de zelfidentiteit van een persoon) te integreren in het ontwerp, de analyse en de rapportage van klinisch onderzoek. Veel wetenschappelijke tijdschriften
doen ook mee aan het streven om alleen onderzoeken te publiceren die rekening hebben gehouden met sekse bij het ontwerp, de analyse en de rapportage.
Ondertussen heeft het heel lang geduurd voordat vrouwelijke muizen deel uitmaakten van het onderzoeksbeeld. In 2014 kondigde de NIH, een van de grootste financiers van medisch onderzoek ter wereld, aan dat alle subsidieaanvragen een balans van mannelijke en vrouwelijke cellen en dieren moesten bevatten. Dit beleid is sindsdien overgenomen door grote onderzoeksfinanciers in andere landen, zoals de Canadese instituten voor gezondheidsonderzoek en de Europese Commissie.
Verandering kost tijd. Tijdschema’s variëren enorm, maar het duurt vaak 10-15 jaar om een nieuw medicijn te ontwikkelen. Vervolgens zijn er de klinische proeven, die lang kunnen duren afhankelijk van de moeilijkheid om deelnemers te werven.
We gaan naar een tijdperk van gepersonaliseerde geneeskunde, waar medicijnen kunnen worden voorgeschreven op basis van een individuele diagnose, met gerichte interventies op basis van inzicht in hoe het genoom van een individuele patiënt (set DNA-instructies) de respons op de behandeling beïnvloedt. Maar vrouwen zullen veel van de voordelen mislopen als we niet precies begrijpen hoe het medicijn dat ze voorgeschreven krijgen van invloed is op vrouwen.
Alle standpunten in dit artikel zijn die van de auteur'en niet die van de organisaties waarmee zij verbonden zijn. Sarah Bailey ontvangt onderzoeksfinanciering van Camurus en DevelRx, is vicevoorzitter voor betrokkenheid bij de British Pharmacological Society en is co-voorzitter van de UK Bioscience Sector Coalition (academisch).
