De natuur wil dat we ons voortplanten, dus hoe komt het dat het celibaat geëvolueerd is? Carsten ten Brink/Flickr, CC BY-NC-ND
Waarom zou iemand zich aansluiten bij een instelling die de mogelijkheid van een gezinsleven wegneemt en vereist dat hij celibatair is? Voortplanting is tenslotte de kern van de evolutie die ons gevormd heeft. Toch eisen veel religieuze instellingen over de hele wereld precies dit. Door deze praktijk vragen antropologen zich af hoe het celibaat überhaupt kon ontstaan.
Sommigen hebben gesuggereerd dat praktijken die voor individuen duur zijn, zoals nooit kinderen krijgen, toch kunnen ontstaan wanneer mensen zich blindelings conformeren aan normen die een groep ten goede komen – aangezien samenwerking een andere hoeksteen is van de menselijke evolutie. Anderen hebben betoogd dat mensen uiteindelijk religieuze (of andere) instellingen in het leven roepen omdat het hun eigen egoïstische of familiebelangen dient, en degenen die daar niet aan meedoen afwijzen.
Onze nieuwe studie, gepubliceerd in Royal Society Proceedings B en uitgevoerd in West-China, pakt deze fundamentele vraag aan door het levenslange religieuze celibaat in Tibetaanse boeddhistische kloosters te bestuderen.
Tot voor kort was het gebruikelijk voor sommige Tibetaanse families om een van hun jonge zonen naar het plaatselijke klooster te sturen om een levenslange celibataire monnik te worden. Historisch gezien werd tot één op de zeven jongens monnik. Families haalden meestal religieuze motieven aan om een monnik in de familie te hebben. Maar speelden economische en reproductieve overwegingen ook een rol?
Samen met onze medewerkers van de Lanzhou Universiteit in China, ondervroegen wij 530 huishoudens in 21 dorpen in het oostelijk deel van het Tibetaanse plateau, in de provincie Gansu. Wij reconstrueerden familie-genealogieën en verzamelden informatie over de familiegeschiedenis van elke persoon en of een van hun familieleden monnik was.
Schilderij van een monnik in een boeddhistisch klooster.
Auteur voorzien
Deze dorpen worden bewoond door patriarchale Amdo Tibetanen die kuddes yaks en geiten hoeden, en kleine stukjes land bewerken. Rijkdom wordt in deze gemeenschappen meestal via de mannelijke lijn doorgegeven.
We ontdekten dat mannen met een broer die monnik was, rijker waren en meer yaks bezaten. Maar er was weinig of geen voordeel voor zusters van monniken. Dat komt waarschijnlijk omdat broers concurreren om ouderlijke middelen, land en vee. Aangezien monniken geen eigendom mogen bezitten, maken de ouders een einde aan dit broederlijke conflict door een van hun zonen naar het klooster te sturen. Eerstgeboren zonen erven meestal het ouderlijk huishouden, terwijl monniken meestal tweede of later geboren zonen zijn.
Verrassend genoeg vonden we ook dat mannen met een monniksbroeder meer kinderen hadden dan mannen met niet-monniksbroeders; en hun vrouwen hadden de neiging om op jongere leeftijd kinderen te krijgen. Grootouders met een monnikszoon hadden ook meer kleinkinderen, omdat hun niet-gelovige zonen minder of geen concurrentie ondervonden van hun broers. De praktijk om een zoon naar het klooster te sturen is dus verre van kostbaar voor een ouder, maar strookt met de reproductieve belangen van een ouder.
Een wiskundig model van het celibaat
Dit wijst erop dat het celibaat kan evolueren door natuurlijke selectie. Om meer te weten te komen over de details van hoe dit gebeurt, bouwden we een wiskundig model van de evolutie van het celibaat, waarbij we de gevolgen bestudeerden van het monnik worden op de evolutionaire fit van een man, op die van zijn broers en op die van de andere leden van het dorp. We hebben zowel het geval gemodelleerd waarin de beslissing om een jongen naar een klooster te sturen door de ouders wordt genomen, zoals het geval lijkt te zijn in onze veldstudie, als het geval waarin een jongen zijn eigen beslissing neemt.
Monniken die vrijgezel blijven, betekent dat er minder mannen in het dorp concurreren voor een huwelijk met een vrouw. Maar hoewel alle mannen in het dorp er baat bij hebben als een van hen monnik wordt, bevordert de beslissing van de monnik niet zijn eigen genetische geschiktheid. Daarom zou het celibaat niet moeten evolueren.
Die situatie verandert echter als het hebben van een broer die monnik is, mannen rijker maakt en daardoor concurrerender op de huwelijksmarkt. Het religieus celibaat kan nu evolueren door natuurlijke selectie, want terwijl de monnik geen kinderen krijgt, helpt hij zijn broeders om er meer te krijgen. Maar als de keuze om monnik te worden aan de jongen zelf wordt overgelaten, zal het waarschijnlijk zeldzaam blijven – vanuit het oogpunt van het individu is het niet erg voordelig.
In het model laten we zien dat het celibaat alleen veel gebruikelijker wordt als het de ouders zijn die beslissen dat het moet gebeuren. Ouders worden beter van al hun kinderen, dus zullen ze er een naar het klooster sturen, zolang er een voordeel is voor de anderen. Het feit dat jongens op jonge leeftijd en met veel feestelijkheden naar het klooster werden gestuurd, en met schande werden geconfronteerd als zij later hun taak verzaakten, wijst op een culturele praktijk die door de belangen van de ouders werd gevormd.
Dit model zou mogelijk ook de evolutie van andere vormen van ouderlijk favoritisme in andere culturele contexten kunnen verduidelijken – zelfs kindermoord. En een soortgelijk kader zou kunnen verklaren waarom vrouwelijke celibatairen (nonnen) zeldzaam zijn in patriarchale samenlevingen zoals Tibet, maar wellicht meer voorkomen in samenlevingen waar vrouwen meer met elkaar concurreren – bijvoorbeeld waar zij meer erfrecht hebben (zoals in delen van Europa).
Wij werken momenteel aan nieuw onderzoek om te begrijpen waarom de frequentie van monniken en nonnen varieert in verschillende godsdiensten en delen van de wereld.
Vaak wordt gesuggereerd dat de verspreiding van nieuwe ideeën – zelfs irrationele – kan leiden tot het ontstaan van nieuwe instellingen, omdat mensen zich conformeren aan een nieuwe norm. Maar het kan zijn dat instellingen ook worden gevormd door de reproductieve en economische beslissingen van mensen.
Ruth Mace ontvangt financiering van de European Research Council (ERC grant EvoBias).
Zij is hoofdredacteur van Evolutionary Human Sciences (een open access tijdschrift van Cambridge University Press).
Eerder was zij verbonden aan de Chinese Academie van Wetenschappen in Beijing en de Lanzhou Universiteit.
Ruth Mace is momenteel als bezoeker verbonden aan het Institute of Advanced Study in Toulouse (IAST).
Alberto Micheletti ontvangt financiering van de Europese Onderzoeksraad (ERC subsidie EvoBias) en heeft eerder financiering ontvangen van het Agence Nationale de la Recherche (in het kader van het Investissement d’Avenir programma, ANR 17-EURE-0010).
