Soms beweegt het lichaam, maar niet de geest. fizkes/Shutterstock
Als je van het ene land naar het andere bent verhuisd, heb je misschien iets achtergelaten – of het nu een relatie, een huis, een gevoel van veiligheid of een gevoel van erbij horen is. Hierdoor zul je voortdurend mentale simulaties van scènes, geuren, geluiden en bezienswaardigheden uit die plaatsen reconstrueren – wat soms stressvolle gevoelens en angst veroorzaakt.
Dit beschrijft wat ik “cognitieve immobiliteit” heb genoemd, zoals beschreven in mijn nieuwe onderzoeksartikel, gepubliceerd in Culture & Psychology. Het onderzoek maakte gebruik van auto-etnografie, een onderzoeksmethode waarbij de auteur ook het onderwerp van onderzoek is. Het onderzoek was deels gebaseerd op mijn gevoelens, gedachten en ervaringen toen ik in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland woonde, ver van mijn voorouderlijk huis in Igbo-land, Afrika.
Cognitieve immobiliteit is een stressvolle mentale beknelling die leidt tot een bewuste of onbewuste inspanning om incidenten uit het verleden te herscheppen op een of meer locaties waar men in het verleden heeft gewoond of die men heeft bezocht. Door dit te doen, hoopt men terug te vinden wat men mist of heeft achtergelaten. Wanneer mensen niet op een bepaalde plaats kunnen blijven door omstandigheden buiten hun wil, zoals een oorlog of familie- of werkverplichtingen, kan hun lichaam fysiek verhuizen naar een nieuwe wereld, terwijl hun geest achterblijft – gevangen op de vorige plaats.
Deze mensen kunnen dus worden omschreven als “cognitief geïmmobiliseerd”. Gedurende deze tijd kunnen deze mensen troost zoeken in de reconstructie van gebeurtenissen of in fysieke verplaatsing naar de locaties waarheen zij migreerden of van waaruit zij vertrokken.
Dit kan verwant zijn met heimwee, maar het is eigenlijk anders. Heimwee is een gevoel van verlangen naar een vorig thuis, terwijl cognitieve immobiliteit een cognitief mechanisme is dat werkt op onze aandacht en geheugen om ons mentaal gevangen te zetten in een plaats – of het nu een vorig thuis is of gewoon een plaats die we bezocht hebben.
Ons bewuste geheugen (bestaande uit semantische en episodische geheugens) stelt ons in staat ons niet alleen te herinneren wat er in het verleden is gebeurd, maar ook basiskennis van dingen om ons heen. Specifiek helpt het episodisch geheugen ons gebeurtenissen te herinneren of te reconstrueren die we hebben meegemaakt, of gebeurtenissen die in het verleden hadden kunnen plaatsvinden maar dat niet hebben gedaan.
Onderzoek toont inderdaad aan dat het ophalen van herinneringen een proces van verbeelding is – we herscheppen vaak gebeurtenissen uit het verleden op een manier die niet noodzakelijk accuraat is, maar eerder beïnvloed door onze huidige overtuigingen en emotionele toestand. Hierdoor kan ons verleden er zelfs beter uitzien dan het was.
De verstrikte geest
Ik denk dat deze ervaring heel gewoon kan zijn voor mensen die migreren. In een niet-verwante studie over Syrische studenten die naar Turkije vluchtten, verklaarde een van hen: “Ik ben nog steeds in Syrië. Mijn ziel is daar. Ik heb altijd herinneringen aan mijn dode neven en nichten. Dat beïnvloedt mijn gewenning aan hier. Die dagen zullen nooit meer terugkomen.” Een andere Syrische student zei: “Ik verliet mijn vaderland, mijn natie, mijn familie, alles in Syrië. Ik was fysiek hier, maar geestelijk daar.” Beide studenten lijden duidelijk aan cognitieve immobiliteit.
Door cognitieve immobiliteit verlangen sommige mensen die verhuisd zijn van hun huis naar een nieuwe locatie, voortdurend naar hun oude huis. Maar de cognitieve immobiliteit is nog steeds van toepassing – wanneer zij hun oude huis bezoeken, verlangen zij onmiddellijk terug naar hun nieuwe thuisland. Volgens mijn onderzoek kan iemand die gemigreerd is dus een “dakloze geest” hebben, terwijl hij een situatie ervaart waarin geen enkel thuis nog echt een thuis is; zelfs het vorige thuis – het voorouderlijk huis – heeft in de echte wereld zijn onderscheidende kenmerken en allure verloren.
Soms voelen ex-pats zich niet eens thuis in hun voorouderlijk land.
salajean/Shutterstock
Het is gemakkelijk te zien waarom. Uiteindelijk is er geen plaats zonder zelf en geen zelf zonder plaats. Daarom wordt wie wij zijn in hoge mate beïnvloed door de plaatsen waar wij leven of naar toe gaan en waar wij in het heden en de toekomst willen zijn.
De implicaties zijn ernstig. Het kan bijvoorbeeld leiden tot problemen bij het integreren in een nieuwe plaats en het maken van nieuwe vrienden – waardoor we mogelijk nog meer vastzitten in het verleden omdat we geen boeiend heden hebben om ons af te leiden. Voortdurend vastzitten in het verleden kan ook het vooruitdenken in de weg staan. Dit kan een domino-effect hebben op ons welzijn – we moeten ons zowel op het verleden en het heden als op de toekomst concentreren om ons goed te voelen.
Wat kan er gedaan worden?
Volgens mijn onderzoek zijn er drie stadia van cognitieve onbeweeglijkheid. De eerste houdt in dat men zich bewust wordt van de stress en de angst die het verlaten van de plaats waar de geest gevangen zit, met zich meebrengt. Tijdens dit stadium ervaren de meeste migranten veel onzekerheid, wat hun inspanningen belemmert in vele aspecten van hun leven, waaronder hervestiging, het verwerven van nieuwe vaardigheden zoals taal en het maken van nieuwe kennissen.
De tweede fase omvat doelbewuste pogingen om het verloren of achtergelaten voorwerp terug te krijgen, wat meer spanning met zich meebrengt dan de eerste fase. Hier kan de persoon zich bezighouden met activiteiten zoals reizen naar het land van zijn voorouders, het reconstrueren van zijn herinneringen en het lezen over de verloren locatie. Hoewel fysieke bezoeken aan locaties de spanning kunnen verlichten, kan dit een tijdelijke oplossing zijn.
De laatste fase bestaat uit doelbewuste pogingen om waarden te behouden en doelen te zoeken die het verlies zullen verlichten. Deze aanpak zou kunnen bestaan uit het gebruik van artefacten om het verloren thuis te symboliseren, zoals kunst of beelden. Er is ook gesteld dat migranten “nieuwe huizen kunnen maken”, maar ook hun herinneringen en aspiraties kunnen vertegenwoordigen – bijvoorbeeld door vrienden te worden met mensen die uit dezelfde plaats komen, of dezelfde godsdienst hebben. Dit is in feite een manier om uiteindelijk de angst te verminderen.
Voorlopig is het duidelijk dat cognitieve immobiliteit geen perfecte remedie heeft. Maar de psychologie biedt enkele oplossingen die nuttig kunnen blijken te zijn, hoewel zij nog moeten worden onderzocht in de context van cognitieve immobiliteit.
Zo zijn er psychologische interventies die ons kunnen helpen onze mentale focus op het verleden, het heden en de toekomst in evenwicht te brengen. Om te voorkomen dat we in het verleden blijven hangen en meer op het heden gericht raken, kunnen we elke dag iets opschrijven waar we dankbaar voor zijn. En om meer op de toekomst gericht te zijn, kunnen we ons voorstellen hoe we er over vijf jaar uit zullen zien – het werkte voor veel mensen tijdens de COVID lockdowns.
Olumba E. Ezenwa werkt niet voor, geeft geen advies aan, heeft geen aandelen in, en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel, en heeft buiten zijn academische aanstelling geen relevante affiliaties bekend gemaakt.