Rododendrons zien er mooi uit, maar er zit zoveel meer achter. Richard Milne, Verstrekte auteur
Als je een rododendron in je tuin hebt staan of er een passeert tijdens een middagwandeling, denk je misschien dat het gewoon een kleurrijke en mooie struik is. Misschien heb je gehoord dat ze uit de Himalaya komen en dat het invasieve planten zijn die ecosystemen vernietigen.
Geen van beide is helemaal juist. Rododendrons hebben een eeuwenoude erfenis die ouder is dan de Himalaya en een geschiedenis die verweven is met gif, medicijnen en folklore.
Rhododendrons kunnen bladverliezend of groenblijvend zijn, van een boom tot een kruipende dwergstruik, met bladeren van een centimeter tot een meter lang en bloemen in elke tint wit, geel, oranje, roze, rood of paars. Er zijn in totaal ongeveer 1000 soorten en modern DNA-onderzoek bevestigt dat alle “azalea’s” in feite soorten rododendrons zijn.
Fossiel stuifmeel van rododendrons is gemakkelijk te identificeren, net als zaden van rododendrons, en sommige van deze fossielen zijn 60 miljoen jaar oud. Daarentegen begon de vorming van de Himalaya zoals wij die kennen pas 50 miljoen jaar geleden, toen India in botsing kwam met Azië. Dus hoewel ongeveer de helft van alle rododendronsoorten endemisch zijn in de Himalaya (wat betekent dat ze nergens anders groeien), kan het geslacht daar niet zijn ontstaan.
Gedurende 60 miljoen jaar verspreidden rododendrons zich over het noordelijk halfrond, van boreale bossen en hoge bergen tot tropische regenwouden, waar veel soorten als epifyten (een plant of plantachtig organisme dat op het oppervlak van een andere plant groeit) op hoge takken zitten. Ze hebben Noord-Amerika, Japan, delen van Europa, het grootste deel van Azië en zelfs Australië bereikt. Op de Britse eilanden was hij een tijdje inheems, tot de latere ijstijden hem verdreven.
Maar de bergketens en diepe valleien van de Himalaya creëerden een duizelingwekkende diversiteit aan rododendrons doordat naburige populaties van elkaar geïsoleerd waren. Toeristen trekken massaal naar de kleurrijke bloemen die daar te vinden zijn, vooral in Yunnan en de Baili-gebieden in China.
Het stuifmeel van rododendrons heeft microscopische tentakels die het kleverig maken. Stuifmeel schiet uit de meeldraden als slierten uit een party popper wanneer het wordt getriggerd door het gezoem van een insect, en drapeert zichzelf over het lichaam van de bestuiver.
Rhododendron stuifmeel schiet uit in slierten.
Richard Milne, CC BY-SA
Tegenstanders zeggen misschien dat rododendrons invasief zijn. Maar dat geldt slechts voor één van de meer dan duizend soorten – de snode Rhododendrom ponticum. Als er geen controle is, zal deze specifieke rododendron uiteindelijk de habitat overheersen en alle andere planten vrijwel uitsluiten. Andere soorten hebben dit probleem niet.
Folklore remedies met risico’s
De relatie van de mensheid met rododendrons gaat veel verder dan tuinbouwkundige schoonheid en de eindeloze strijd tegen Rhodendrom ponticums in de nattere delen van Groot-Brittannië. Rhododendrons worden gebruikt om van alles te behandelen, van verkoudheid en diarree tot lepra en SOA’s, tot een gebrekkige geslachtsdrift en varkensziekten. Weinig van deze middelen zijn wetenschappelijk getest.
In Labrador, in het noordoosten van Canada, worden infusies van de lokale rododendron vaak gedronken. Men beweert dat het veel voordelen heeft voor de gezondheid, maar het bewijs is beperkt.
Maar zoals zoveel geneeskrachtige planten zijn sommige rododendrons giftig en niet te eten voor onoplettende mensen. Sommige soorten, waaronder de gewone gele azalea, bevatten giftige stoffen in hun nectar, die ziekte en slechte “trips” bij mensen kunnen veroorzaken.
Veel mensen denken aan planten als mooi groen. Essentieel voor schone lucht, ja, maar eenvoudige organismen. Een verandering in het onderzoek verandert de manier waarop wetenschappers over planten denken: ze zijn veel complexer en lijken meer op ons dan je zou denken. Dit bloeiende wetenschapsgebied is te prachtig om in één of twee verhalen recht te doen.
Dit artikel maakt deel uit van een serie, Plant Curious, waarin wetenschappelijke onderzoeken worden onderzocht die de manier waarop je naar planten kijkt op de proef stellen.
Oorzaak van ‘gekke honingziekte
Het eten van rauwe honing op sommige plaatsen in de wereld, waaronder Turkije, kan “gekke honingziekte” veroorzaken. Dit kan gebeuren wanneer bijen nectar verzamelen van rododendronbloemen op bepaalde plaatsen en in bepaalde tijden van het jaar.
De symptomen van de gekke honingziekte werden voor het eerst beschreven rond 400 v.Chr. door de Griekse historicus Xenophon. Volgens de legende werd tijdens een oorlog in 67 v.Chr. een leger van 1000 Romeinse soldaten in Turkije onwel na het eten van de potten honing die de lokale bevolking voor hen had klaargezet, en vervolgens werden ze afgeslacht door de volgelingen van koning Mithradates. Veel recenter, rond 2010, was er een geval in Schotland, toen een fotograaf twee kleine druppeltjes nectar van zijn hand likte in een botanische tuin. Zoals de meeste slachtoffers herstelde hij binnen een paar uur.
Rhododendrons zijn ook giftig voor boerderijdieren die verlamd raken en langzaam sterven als ze de bladeren eten, tenzij ze het tegengif zwarte thee krijgen.
Een Chinees verhaal vertelt hoe een kudde vee dronken werd na het zien van de schoonheid van de glorieuze rode rododendronbloemen in het Baili natuurgebied. Maar het verhaal was waarschijnlijk gebaseerd op het effect dat de planten hadden op koeien die de onbekende struik aten. Gelukkig kunnen dieren, waaronder schapen, leren om het niet te eten, zoals in Schotland is gebeurd.
Botanische fabels
Het aantal rododendrons in West-China is waarschijnlijk de reden waarom ze in zoveel mythen en legenden voorkomen. De verhalen zijn vaak tragisch. In één verhaal worden
geliefden in Dujuan vogels die rondvliegen en tranen van bloed huilen, die in de planten veranderen. Dujuan zijn koekoeksachtige vogels die rode rododendrons bestuiven, en zijn er in de folklore sterk mee verbonden.
De Dongba religie van het Naxi-volk, dat leeft in de uitlopers van de Himalaya in de provincie Yunnan, is dramatisch. Ze geloven dat drie enorme rododendrons de ingang naar de wereld van de doden bewaken. Ze geloven ook dat zwaarden en harnassen gemaakt van de planten een sleutelrol hebben gespeeld in de epische veldslagen die hun wereld hebben gevormd.
In het westen komen rododendrons ook voor in verhalen. “Massa’s rode rododendrons” worden herhaaldelijk gebruikt om de geest van het titelpersonage op te roepen in Daphne du Mauriers gotische thriller Rebecca uit 1938.
Dus als je de volgende keer langs een rododendron loopt, denk je er misschien anders over.
Richard Milne werkt niet voor, heeft geen adviesfuncties, bezit geen aandelen in en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel en heeft geen relevante banden buiten zijn academische aanstelling bekendgemaakt.
