Kunsthandel/Shutterstock
De Doomsday Clock, waarvan de wijzers dicht bij middernacht (“doomsday”) zweven, is een symbolisch apparaat dat is ontworpen om de wereld te waarschuwen hoe dicht de catastrofe nadert. Er wordt gezegd dat middernacht het punt vertegenwoordigt waarop de aarde onbewoonbaar wordt voor de mensheid.
De klok dateert uit het begin van de koude oorlog. Het werd opgezet als een integraal onderdeel van het tijdschrift Bulletin of Atomic Scientists. Dit werd in 1947 opgericht door de wetenschappers en ingenieurs van het Manhattan Project die nauw betrokken waren bij de ontwikkeling van de atoombom. Ze waren bezorgd over “de vernietigers van werelden” die ze hadden gecreëerd. Artikelen in het bulletin waren grotendeels gewijd aan het benadrukken van de gevaren van kernwapens, zoals dat vandaag de dag nog steeds het geval is.
Begin 2023 stonden de wijzers van de Doemsdagklok op slechts 90 seconden voor het uur, het dichtst bij middernacht. Er is niet één algemene reden voor deze stap. Natuurlijk, nu klimaatverandering een belangrijke factor is in de bedreiging van de mensheid, moet de klok dit weerspiegelen, en doet ze dat ook. Maar het zijn andere, meer directe factoren die er grotendeels voor hebben gezorgd dat de wijzers naar voren zijn geschoven.
De belangrijkste invloed is de oorlog in Oekraïne geweest en in het bijzonder het Russische dreigement van “escaleren om te de-escaleren”. Dit begrip is veel besproken in Rusland, ook door mensen met nauwe banden met president Vladimir Poetin.
Het idee hierachter is dat als Russische troepen op het punt zouden staan een grote nederlaag te lijden in Oekraïne, ze tactische (low-yield) kernwapens zouden gebruiken op het slagveld (dat wil zeggen, om de oorlog te “escaleren”). Dit zou dan de westerse mogendheden die Kiev steunden ernstig tot rust brengen.
Zij zouden, zo is de logica, overgehaald worden om die steun in te trekken omdat ze geen bredere oorlog met Rusland willen riskeren, die het gebruik van strategische kernwapens zou kunnen omvatten. Moskou zou dan de oorlog “winnen” van een Oekraïne dat nu geen westerse hulp heeft. De oorlog zou voorbij zijn – vandaar de “de-escalatie”.
Afgezien van wat er op het eigenlijke slagveld in Oekraïne zou kunnen gebeuren, hebben de oplopende spanningen tussen Washington en Moskou op de achtergrond ook bijgedragen aan de huidige stand van de wijzers van de klok.
De bilaterale verdragen die ooit de ontwikkelingen op het gebied van kernwapens in toom hielden, zijn nu grotendeels verdwenen. De VS zelf heeft zich in 2001 teruggetrokken uit het Anti-Ballistic Missile (ABM) verdrag en in 2019 uit het Intermediate-range Nuclear Forces (INF) verdrag. En hoewel het einde van deze verdragen een rol zou hebben gespeeld bij het zetten van de wijzers van de klok op 90 seconden aan het begin van 2023, zijn er in de loop van 2023 nog meer verontrustende stappen gezet.
In februari 2023 trok Rusland zich terug uit het New Start Verdrag en begin november werd aangekondigd dat het zich ook zou terugtrekken uit het Alomvattend Kernstopverdrag. Dus alle overeenkomsten met betrekking tot het beperken van kernwapens die in het verleden de handen van middernacht afhingen, zijn nu verdwenen.
Toen de klok begon
De wijzers van de klok worden sinds 1947 aan het begin van elk jaar ingesteld door het bulletin. Oorspronkelijk hield de klok zich bezig met de dreiging van een daadwerkelijke kernoorlog tussen de supermachten van de Koude Oorlog, de VS en de Sovjet-Unie. Recentelijk is de klok echter ook een weerspiegeling geworden van de wereldwijde dreiging van klimaatverandering, die in 2007 voor het eerst als factor in het bulletin werd opgenomen.
Op verschillende momenten in de loop der jaren is de klok aangepast om te reageren op wereldgebeurtenissen. In 1947 stond de klok oorspronkelijk op zeven minuten voor middernacht. In 1953, toen zowel de VS als de Sovjet-Unie hun nieuwe en meer destructieve waterstofbommen testten, werd de klok slechts twee minuten verzet. De klok kwam echter nooit meer zo dicht bij middernacht gedurende de rest van de Koude Oorlog.
Lees meer:
Russische en Noord-Koreaanse artilleriedeal baant de weg voor gevaarlijke cyberoorlogsalliantie
Wanneer de handen naar voren werden geschoven, werden ze later vaak weer teruggehaald om een opwarming van de relaties tussen Washington en Moskou te weerspiegelen – zoals met de detente van de vroege jaren 1970 of na de ondertekening van verschillende wapenbeperkingsovereenkomsten. Deze overeenkomsten waren onder andere het Partial Nuclear Test Ban Treaty uit 1963, de Strategic Arms Limitation Talks (Salt) uit de jaren 1960 en 1970, het ABM-verdrag uit 1972, het INF-verdrag uit 1987, het Strategic Arms Reduction Treaty (Start I) uit 1991 en de daaropvolgende New Start uit 2010.
Sterker nog, in 1991, en in de heilzame dagen – in termen van spanningsvermindering – van de periode direct na de Koude Oorlog, waren de wijzers van de Doomsday Clock verder verwijderd van het middernachtelijk uur dan op enig ander moment sinds 1947: ze stonden op een troostende 17 minuten.
In 2023 lijkt de wereld – en als we de klok van Doomsday moeten geloven – er niet goed voor te staan. Maar deze klok is wel een waarschuwingsapparaat, zij het symbolisch. Als zodanig kan het hopelijk dienen om de geesten te concentreren en wijze raadgevers aan te trekken die kunnen handelen om de catastrofe af te wenden (of die nu nucleair of door het klimaat wordt veroorzaakt) die de stichters van de klok wilden voorkomen.
Rod Thornton werkt niet voor, heeft geen adviesfuncties, bezit geen aandelen in en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat zouden hebben bij dit artikel en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten zijn academische aanstelling.
