Primakov / Shutterstock
China’s streven om zijn invloed uit te breiden door middel van soft power-mechanismen zoals censuur wordt steeds duidelijker, vooral onder het leiderschap van Xi Jinping. Onlangs is de sociale media-app TikTok een prominent symbool geworden van deze wereldwijde strategie.
Het platform ontkent consequent dat het Chinese moederbedrijf ByteDance dicht bij de Chinese overheid staat. “ByteDance is geen eigendom van of wordt niet gecontroleerd door de Chinese overheid. Het is een privébedrijf”, aldus de CEO van TikTok, Shou Zi Chew. De hoorzittingen van het Amerikaanse Congres en discussies over mogelijke verboden dit jaar suggereren echter dat er in sommige kringen vermoedens zijn van andere landen die een diepere, meer ingewikkelde connectie vermoeden.
De kern van de zaak ligt in het begrijpen hoe TikTok, en platformen zoals het, passen in China’s bredere belangen in het verspreiden van zijn cultuur, het vergroten van zijn wereldwijde invloed en het censureren van meningen waar het bezwaar tegen heeft over de landsgrenzen heen.
Op het eerste gezicht biedt TikTok luchtig entertainment via pakkende dansjes en komische sketches. Toch weerspiegelt de inhoudsstrategie grotendeels een heersend ethos in China – “stilletjes leven”.
Dit betekent in wezen dat je op een schijnbaar niet-confronterende manier door de digitale ruimte navigeert en minder, of in ieder geval minder openlijk, kritisch bent over de Chinese overheid.
Gezien de talloze censuurwetten in China kan deze aanpak zowel strategisch als noodzakelijk zijn voor TikTok. Het zorgt er naar verluidt voor dat makers van inhoud potentiële controverses vermijden. Door zich aan te sluiten bij het verhaal van de Chinese overheid, verkleint TikTok zeker zijn kans om in China te worden verboden.
Zo’n ethos staat echter in schril contrast met die van westerse democratieën die vrijheid van meningsuiting voorstaan, zelfs als het om controversiële of impopulaire meningen gaat.
Het Hooggerechtshof van de VS, bijvoorbeeld, houdt vast aan een grondwettelijke doctrine die stelt dat de Amerikaanse overheid “de uitdrukking van een idee niet kan verbieden, alleen maar omdat de samenleving het idee zelf beledigend of onaangenaam vindt”.
Deze twee uiteenlopende filosofieën vormen de kern van het debat in westerse landen over TikTok en een breder verhaal over hoe digitale platforms instrumenten van de staat kunnen worden.
Wanneer censuur en kapitalisme elkaar ontmoeten
Het potentieel en de verleiding voor China om censuur uit te oefenen over de grenzen heen wordt groter wanneer het verweven is met wereldwijde economische belangen. China’s nadruk op cybersoevereiniteit en inspanningen om digitale standaarden wereldwijd vorm te geven, samen met zijn aspiraties om zichzelf aan het roer van het digitale tijdperk te plaatsen, sluiten nauw aan bij zijn bredere geopolitieke doelen.
Projecten zoals het Belt and Road Initiative onderstrepen China’s ambities, waarbij “soft power” en censuur worden gecombineerd tot een formidabel instrument om invloed uit te oefenen.
Dergelijke wereldwijde ambities zijn nauw verbonden met China’s economische kracht. Met de belofte van toegang tot zijn enorme markt en investeringen, is China bekritiseerd voor het uitoefenen van wat is beschreven als “economische dwang”. Regeringen en bedrijven, die staan te popelen om een stukje van de taart te bemachtigen, zouden wel eens hun principes in gevaar kunnen brengen, waaronder de vrijheid van meningsuiting.
Deze economische invloed wordt een subtiel maar krachtig instrument, dat landen of bedrijven mogelijk twee keer laat nadenken over verzet tegen of kritiek op het beleid van China.
Vandaag de dag moeten wereldwijde techgiganten winst afwegen tegen democratische principes als ze de enorme en lucratieve markten van China willen aanboren. Het dilemma gaat niet alleen over het inhoudsbeleid van TikTok. Het is een weerspiegeling van de bredere uitdagingen waar internationale bedrijven mee te maken hebben als ze een evenwicht willen vinden tussen winstbejag en fundamentele principes.
Een digitale kloof
China’s inspanningen om invloed uit te oefenen gaan verder dan alleen het cureren van inhoud. Zijn economische kracht stelt het land in staat om wat sommige academici “transnationale repressie” hebben genoemd in te zetten – een krachtig instrument in het transnationale censuurarsenaal van de partijstaat.
Er zijn aanwijzingen dat China een combinatie van digitale platforms, bewakingstechnologie en internationale samenwerkingsverbanden heeft gebruikt om afwijkende meningen te onderdrukken. Dit gebeurt niet alleen in eigen land, maar ook in de diaspora.
Als regeringen en bedrijven hun fundamentele waarden compromitteren om toegang te krijgen tot China’s markten en hulpbronnen, breidt dit de controle van het regime uit en zorgt het ervoor dat kritiek en uitdagingen op zijn gezag wereldwijd worden beperkt.
De ideologische kloof tussen platforms als TikTok en westerse democratische waarden gaat daarom verder dan alleen zakelijke uitdagingen. Het onderstreept een diepgaand conflict van waarden. Digitale platforms uit China, zoals TikTok, werken binnen een kader dat het cureren van inhoud verplicht stelt volgens de richtlijnen van de Chinese overheid.
Naties en bedrijven zouden in de verleiding kunnen komen om hun waarden te compromitteren om toegang te krijgen tot China’s immense markten.
Sean Pavone / Shutterstock
Versterkte invloed
China’s onwrikbare vasthouden aan zijn ideologische principes, inclusief campagnes zoals “klassenstrijd”, kunnen worden teruggevoerd naar historische bewegingen in China zoals de “Yan’an Rectificatie Beweging” van 1942. De strategieën zijn misschien veranderd, maar het kerndoel is onveranderd: het versterken van de invloed van een assertief, autoritair regime.
In de onderling verbonden wereld van vandaag zijn digitale platforms niet alleen bronnen van vermaak. In plaats daarvan vertegenwoordigen ze de convergentie van technologie, politiek en cultuur. TikTok, en zijn wereldwijde bereik, is een bewijs van deze samensmelting. Met zijn pakkende uitdagingen en trending dansjes is het niet alleen een entertainment-app, maar een digitaal podium waar zaken, entertainment en geopolitiek samenkomen.
Terwijl we blijven interageren met deze platforms, is het van vitaal belang om deze onderliggende stromingen te begrijpen en de geopolitieke spelletjes te herkennen die onder het oppervlak van virale trends en sociale media-uitdagingen spelen.
Ge Chen is Affiliated Fellow van het Information Society Project aan de Yale Law School.