Als je portretten hebt gezien die geschilderd zijn door Pablo Picasso of Francis Bacon, ben je misschien niet verbaasd om te horen dat beide mannen mogelijk leden aan een aandoening die invloed heeft op hoe gezichten worden waargenomen.
Prosopometamorfopsie (PMO) is een aandoening waarbij gezichten vervormd en soms zelfs demonisch lijken. In de meeste gevallen veranderen deze vervormingen de manier waarop afbeeldingen van gezichten eruit zien, evenals de gezichten in levende lijve. Dit maakt het moeilijk voor mensen met PMO om de nauwkeurigheid van illustraties die weergeven wat ze zien te beoordelen, omdat de illustratie zelf vervormd lijkt.
Een geval beschreven in een recent onderzoek gaf onderzoekers echter nieuw inzicht in PMO. In tegenstelling tot de meeste andere gevallen, nam de 58-jarige man (VS genoemd) beelden van gezichten waar zonder vervorming. Helaas, toen hij de afgelopen 31 maanden mensen in levende lijve zag, leek elk gezicht hem uitgerekt en “demonisch”.
Niet te verwarren met prosopagnosie (slechte gezichtsherkenning maar zonder visuele vervormingen), PMO wordt verondersteld extreem zeldzaam te zijn en mensen die het hebben nemen gezichten waar als hangend, uitgerekt, uit positie, of ofwel kleiner of groter dan normaal. Deze vervormingen kunnen van toepassing zijn op het hele gezicht, slechts één kant, of zelfs beperkt zijn tot bepaalde kenmerken zoals de neus en mond.
Wat veroorzaakt prosopometamorfopsie?
In tegenstelling tot prosopagnosie, die verworven (door bijvoorbeeld letsel) of ontwikkelingsgebonden (vanaf de geboorte aanwezig) kan zijn, lijkt PMO alleen het gevolg te zijn van het eerste. Een studie uit 2021 door onderzoekers in Nederland beoordeelde 81 gevallen van PMO. De oorzaken waren onder andere herseninfarct (verstoorde bloedtoevoer naar een deel van de hersenen), hemorragische beroerte (bloeding in de hersenen), operatiecomplicaties, hoofdletsel en hersentumor. In 24% van de gevallen bleken er echter geen structurele afwijkingen aan de hersenen te zijn. In plaats daarvan werd PMO in verband gebracht met andere diagnoses zoals epilepsie, migraine en schizofrenie.
Het is geruststellend dat mensen met PMO in de meeste gevallen lijken te herstellen van hun aandoening. Dit kan een volledig of gedeeltelijk herstel zijn, soms als gevolg van behandelingen die de onderliggende oorzaak aanpakken (zoals anti-epileptica voor epilepsie, of een operatie om een hersentumor te verwijderen). Sommige mensen lijken echter te herstellen zonder enige interventie. De hersteltijd varieert van uren tot jaren, maar de typische herstelperiode is vaak dagen tot weken.
Wordt gezichtsherkenning beïnvloed?
Ondanks het feit dat mensen met PMO soms ernstige gezichtsvervormingen zien, lijkt hun vermogen om gezichten te herkennen zelden aangetast te zijn. Het kan echter zijn dat mensen met PMO gewoon vertrouwen op andere aanwijzingen om te helpen bij de herkenning, zoals de stem of kleding van de persoon. Bij sommige mensen treden de vervormingen pas op na enkele seconden of minuten nadat ze iemands gezicht hebben gezien, waardoor ze de tijd hebben om de persoon eerst te identificeren. Onderzoekers hebben ook geprobeerd te modelleren hoe PMO-achtige vervormingen gezichtsherkenning zouden kunnen beïnvloeden. Ze ontdekten dat de afstand tussen de kijker en het gezicht een belangrijke rol speelde in hoe nauwkeurig gezichten werden herkend door de deelnemers.
Een recente studie door onderzoekers in New Hampshire, VS, richtte zich op het geval van een man die bekend stond als VS. Hij had een laesie in zijn hippocampus (een gebied in de hersenen dat voornamelijk geassocieerd wordt met geheugen) maar geen andere noemenswaardige medische problemen.
Hoewel VS de gezichten van mensen zag als uitgerekt en met diepe groeven (in zijn woorden “demonisch” lijkend), waren gezichtsbeelden voor hem niet aangetast. De onderzoekers toonden VS gezichten in levende lijve en dezelfde gezichten op een computerscherm. Vervolgens gebruikten de onderzoekers beeldbewerkingssoftware om elke foto aan te passen zodat deze overeenkwam met de beschrijvingen van VS, luisterend naar zijn feedback in realtime.
Het was de eerste keer dat onderzoekers fotorealistische visualisaties van dit soort vervormingen konden maken, waardoor ze een voorstelling kregen van hoe mensen met PMO de mensen om hen heen kunnen zien.
De vervormingen van VS bleken ook beïnvloed te worden door kleur, dus onderzochten onderzoekers wat er gebeurde als VS gezichten bekeken door gekleurde plastic filters. Ze ontdekten dat groene filters de vervorming verminderden en rode filters de vervorming versterkten in vergelijking met de basislijn zonder filter. Deze resultaten toonden aan dat kleurenfilters in brillen gezichtsvervormingen bij PMO kunnen verminderen en dat kleur invloed kan hebben op hoe we gezichtsvormen in het algemeen waarnemen.
Wat kunnen we leren?
Naarmate onderzoekers verder bouwen aan onze kennis over PMO, zullen er waarschijnlijk meer inzichten worden onthuld over hoe de algemene bevolking gezichten verwerkt. Enkele van de vele vragen die nog beantwoord moeten worden, hebben te maken met hoe en waar gezichten worden weergegeven in het menselijk brein. We moeten ook nog veel leren over de specifieke aard van PMO’s vervormingen, wat ze ons kunnen vertellen en waarom ze in sommige gevallen lijken op te lossen en in andere niet. Op dit moment is PMO zowel een fascinerende als verontrustende aandoening, en één die ons mogelijk veel kan leren over de perceptie van menselijke gezichten.
Aangezien PMO zo zeldzaam is en we er nog zoveel over moeten leren, kun je overwegen om contact met mij (de auteur van dit artikel) op te nemen als je denkt dat je er misschien aan lijdt. Onthoud dat mensen met PMO niet echt denken dat de wereld vervormd is, maar dat ze zich realiseren dat hun visie op de een of andere manier anders is.
Robin Kramer werkt niet voor, voert geen advies uit over, bezit geen aandelen in en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten zijn academische aanstelling.
