Kit8.net/Shutterstock
Wij mensen kunnen niet stoppen met spelen met ons voedsel. Denk maar aan alle verschillende manieren om aardappelen te serveren – er zijn hele boeken geschreven over aardappelrecepten alleen al. De restaurant industrie is geboren uit onze liefde voor het op smaak brengen van voedsel op nieuwe en interessante manieren.
De analyse door mijn team van de oudste verkoolde voedselresten die ooit zijn gevonden tonen aan dat het oppeppen van je eten een menselijke gewoonte is die minstens 70.000 jaar oud is.
Stel je voor dat mensen uit de oudheid een maaltijd delen. Het is je vergeven als je denkt aan mensen die rauwe ingrediënten verorberen of misschien vlees roosteren boven een vuur, want dat is het stereotype. Maar onze nieuwe studie toont aan dat zowel Neanderthalers als Homo Sapiens complexe diëten hadden waarbij verschillende bereidingsstappen nodig waren, en moeite deden met kruiden en het gebruik van planten met bittere en scherpe smaken.
Deze mate van culinaire complexiteit is nooit eerder gedocumenteerd voor paleolithische jager-verzamelaars.
Vóór onze studie waren de vroegst bekende plantaardige voedselresten in Zuidwest-Azië afkomstig van een jager-verzamelplaats in Jordanië die ruwweg dateert van 14.400 jaar geleden, gerapporteerd in 2018.
Scanning Electron Microscope beelden van verkoolde voedselresten. Links: Het broodachtige voedsel gevonden in Franchthi Cave. Rechts: Pulsrijk voedselfragment uit Shanidar Cave met wilde erwt.
Ceren Kabukcu, Auteur voorzien
Wij onderzochten voedselresten van twee laat-paleolithische vindplaatsen, die een periode van bijna 60.000 jaar beslaan, om het dieet van vroege jagers-verzamelaars te bekijken. Ons bewijs is gebaseerd op fragmenten van bereid plantaardig voedsel (denk aan verbrande stukjes brood, pasteitjes en papbrokjes) die in twee grotten zijn gevonden. Met het blote oog, of onder een microscoop met laag vermogen, lijken ze op verkoolde kruimels of brokken, met fragmenten van gesmolten zaden. Maar met een krachtige rasterelektronenmicroscoop konden we details van plantencellen zien.
Prehistorische koks
In de grot van Franchthi (Egeïsche Zee, Griekenland) hebben we verkoolde voedselfragmenten gevonden die dateren van ongeveer 13.000-11.500 jaar geleden. In de grot van Franchthi vonden we een fragment van een fijngemalen voedingsmiddel dat brood, beslag of een soort pap zou kunnen zijn naast peulvruchtenrijk, grof gemalen voedsel.
In de grot van Shanidar (Zagros, Iraaks Koerdistan), die in verband wordt gebracht met de vroege moderne mens rond 40.000 jaar geleden en Neanderthalers rond 70.000 jaar geleden, vonden we ook oude voedselfragmenten. Dit omvatte wilde mosterd en terebinth (wilde pistache) gemengd in voedsel. In de verkoolde resten van de Neanderthaler lagen wilde graszaden vermengd met peulvruchten. Eerdere studies in Shanidar vonden sporen van graszaden in het tandsteen op Neanderthaler tanden.
Op beide sites vonden we vaak gemalen of gestampte peulzaden zoals bittere wikke (Vicia ervilia), graserwt (Lathyrus spp) en wilde erwt (Pisum spp). De mensen die in deze grotten woonden voegden de zaden toe aan een mengsel dat met water werd verhit tijdens het malen, stampen of stampen van geweekte zaden.
De meeste mengsels van wilde peulvruchten werden gekenmerkt door mengsels met een bittere smaak. In de moderne keuken worden deze peulvruchten vaak geweekt, verhit en gepeld (verwijdering van de zaadhuid) om hun bitterheid en gifstoffen te verminderen. De oude resten die we vonden suggereren dat de mens dit al tienduizenden jaren doet. Maar het feit dat de zaadvliezen niet volledig werden verwijderd wijst erop dat deze mensen een beetje van de bittere smaak wilden behouden.
Zicht op Shanidar Grot in Zagros, Iraaks Koerdistan.
Chris Hunt, Auteur voorzien
Wat eerdere studies aantoonden
De aanwezigheid van wilde mosterd, met zijn kenmerkende scherpe smaak, is een smaakmaker die goed is gedocumenteerd in de Aceramische periode (het begin van het dorpsleven in Zuidwest-Azië, 8500 v. Chr.) en latere neolithische vindplaatsen in de regio. Planten zoals wilde amandelen (bitter), terebint (tanninerijk en olieachtig) en wilde vruchten (scherp, soms zuur, soms tanninerijk) komen veel voor in plantenresten uit Zuidwest-Azië en Europa tijdens het latere Paleolithicum (40.000-10.000 jaar geleden). Het gebruik ervan in gerechten op basis van grassen, knollen, vlees en vis zou een speciale smaak aan de maaltijd hebben gegeven. Zo werden deze planten gedurende tienduizenden jaren gegeten in gebieden die duizenden kilometers van elkaar verwijderd waren. Deze gerechten kunnen de oorsprong zijn van menselijke culinaire praktijken.
Gebaseerd op het bewijs van planten die gedurende deze periode zijn gevonden, bestaat er geen twijfel over dat het dieet van zowel Neanderthalers als de vroege moderne mens een verscheidenheid aan planten omvatte. Eerdere studies vonden voedselresten gevangen in tandsteen op de tanden van Neanderthalers uit Europa en Zuidwest-Azië, waaruit blijkt dat zij kookten en grassen en knollen aten, zoals wilde gerst, en medicinale planten. Uit verkoolde plantenresten blijkt dat zij peulvruchten en pijnboompitten verzamelden.
Plantenresten gevonden op maal- of stampwerktuigen uit het Europees Laat-Paleolithicum suggereren dat de vroege moderne mens wilde graszaden vermaalde en roosterde. Resten van een site uit het Boven-Paleolithicum in de Pontische steppe, in Oost-Europa, tonen aan dat de oude mensen knollen fijnstampten voordat ze die aten. Archeologisch bewijs uit Zuid-Afrika van 100.000 jaar geleden wijst erop dat Homo sapiens geplette wilde graszaden gebruikte.
Een Neanderthaler haard gevonden in Shanidar Cave.
Graeme Barker, Auteur voorzien
Hoewel zowel Neanderthalers als vroege moderne mensen planten aten, komt dit niet zo consequent naar voren in het stabiele isotopenbewijs van skeletten, dat ons vertelt over de belangrijkste eiwitbronnen in het dieet gedurende het leven van een persoon. Recente studies suggereren dat Neanderthaler populaties in Europa top-level carnivoren waren. Studies tonen aan dat Homo sapiens een grotere diversiteit in hun dieet hadden dan Neanderthalers, met een groter aandeel planten. Maar we zijn er zeker van dat ons bewijs over de vroege culinaire complexiteit het begin is van vele vondsten van vroege jager-verzamelaars sites in de regio.
Ceren Kabukcu erkent financiering van de Leverhulme Trust (Early Career Fellowship, ECF-284). Zij is momenteel werkzaam als onderzoeksmedewerker, gefinancierd door de Gerda Henkel Stiftung. Het onderzoek in Shanidar Cave, met een team onder leiding van Graeme Barker, is gefinancierd door de Leverhulme Trust (Research Grant RPG-2013-105), Rust Family Foundation, British Academy, Wenner-Gren Foundation, Society of Antiquaries, McDonald Institute of Archaeological Research van de Universiteit van Cambridge en Natural Environment Research Council’s Oxford Radiocarbon Dating Facility (grant NF/2016/2/14) en de Templeton Trust.
