Hoe je hersenen beslissen wat te denken

Hoe je hersenen beslissen wat te denken

Je zit in het vliegtuig, staart uit het raam naar de wolken en ineens denk je terug aan hoe je een paar maanden geleden een hartig gesprek had met een goede collega over de druk die je ervaart op je werk. Hoe komen gedachten die niets met het heden te maken hebben in ons hoofd terecht? Waarom onthouden we bepaalde dingen wel en andere niet? Waarom dwalen onze gedachten af en waarom hebben we dagdromen?

Aan deze processen ligt een gemeenschappelijk patroon van hersenactiviteit ten grondslag, in gebieden die samen het “default mode netwerk” vormen, ontdekt en genoemd door neuroloog Marcus Raichle in het begin van de jaren 2000. Het is actief als we dagdromen, aan onszelf of anderen denken, herinneringen ophalen of ons toekomstige gebeurtenissen voorstellen.

Het default mode netwerk wordt ingeschakeld wanneer mensen “niets” lijken te doen (vandaar de term “default”). Dit is meestal wanneer we in een ontspannen toestand verkeren en ons niet concentreren op een taak of doel – denk aan in een vliegtuig zitten en uit het raam staren.

Wanneer het default mode netwerk is ingeschakeld, worden andere netwerken in de hersenen gedown-reguleerd of minder actief, zoals het executive control netwerk en andere hersengebieden die betrokken zijn bij aandacht, werkgeheugen en besluitvorming. Hierdoor kunnen de hersenen afdwalen.

Waarom sommige herinneringen boven andere?

Sommige herinneringen worden eerder spontaan opgeroepen, zoals herinneringen die recenter zijn, zeer emotioneel, zeer gedetailleerd, vaak herhaald, of die centraal staan in onze identiteit. Zij trekken onze aandacht – en met reden. Dit soort herinneringen waren waarschijnlijk cruciaal voor het omgaan met onze fysieke en sociale omgeving in die tijd, en droegen zo bij aan onze overleving.

Men denkt dat de hersenen herinneringen opslaan op een reconstructieve, associatieve manier, waarbij details van de herinnering gedistribueerd worden opgeslagen en bij het ophalen worden samengebracht – in plaats van op een strikt reproductieve manier, waarbij videoherhalingen van hele gebeurtenissen in chronologische volgorde worden opgeslagen.

Dit betekent dat herinneringen met elkaar in verband kunnen worden gebracht door verschillende zintuiglijke, emotionele en contextuele details. Dus elk van deze stukjes informatie kan dienen als een cue om een andere herinnering te activeren. Zoals wanneer we een geur, geluid of beeld tegenkomen – zelfs als we soms niet bewust weten wat de aanleiding was.

“Waarom kan ik niet stoppen met denken aan werk?
Pexels/Nappy

Veel van onze cognitieve verwerking gebeurt inderdaad zonder dat we ons daarvan bewust zijn. De hersenen gaan holistisch en onbewust om met allerlei zintuiglijke informatie die ineens binnenkomt.

Als gevolg daarvan kan het voelen alsof we geen controle hebben over onze gedachten, maar veel van deze vermeende controle kan toch een illusie zijn. Het kan zijn dat ons bewustzijn helemaal geen controle heeft over heel veel, maar eerder probeert de onbewuste cognitieve verwerking van onze hersenen achteraf te verklaren en te rationaliseren.

Met andere woorden, de hersenen verwerken voortdurend informatie en leggen verbanden tussen verschillende stukjes kennis. Dit betekent dat het normaal is dat gedachten en associaties opkomen wanneer onze bewuste controlemechanismen zijn uitgeschakeld.

Wanneer gedachten slecht worden

Het spontane karakter van gedachten en herinneringen die via het standaardmodusnetwerk naar boven komen, is wat verbeelding en creativiteit ondersteunt. Daarom hebben we misschien een “Aha!” moment onder de douche en bedenken we een creatieve oplossing voor een werkprobleem waar we misschien mee zitten. De hersenen mochten rusten en afdwalen, zodat ze associaties konden maken tussen verschillende stukjes geheugen die ons bewuste werkgeheugen niet kon bereiken en samenbrengen.

Spontane gedachten zijn echter niet altijd goed. Intrusieve herinneringen zijn ongewenste herinneringen, die vaak levendig en verontrustend of op zijn minst sterk emotioneel geladen zijn en de vorm kunnen aannemen van flashbacks of herkauwingen. Ze kunnen niet alleen gevoelens van angst, vrees en schaamte met zich meebrengen, maar soms ook bestaan uit verontrustende inhoud die de persoon zich niet wil herinneren of waaraan hij niet wil denken.

Niet alle gedachten zijn welkom.
Pexels/liza summer

Bij postnatale angst en depressie, bijvoorbeeld, kunnen nieuwe moeders opdringerige gedachten krijgen dat ze hun kind iets willen aandoen, zonder dat ze dat ook daadwerkelijk willen doen. Dit is begrijpelijkerwijs een zeer verontrustende ervaring en als het jou overkomt, wees er dan van verzekerd dat zulke gedachten helaas heel gewoon zijn.

Maar het is altijd het beste om te proberen in een zo vroeg mogelijk stadium hulp of tenminste steun te zoeken. Cognitieve gedragstherapie (CGT) kan helpen met technieken om met ongewenste gedachten om te gaan.

Maar voor ons allemaal is het goed te bedenken dat veel gedachten schijnbaar spontaan in onze geest opkomen en dat dit een normaal onderdeel is van het menselijk geheugen en de denkprocessen. Maar door onszelf en onze hersenen rust te gunnen, laten we ze creatieve gedachten en oplossingen voor problemen genereren. En wanneer ongewenste gedachten opkomen, is het misschien het beste om een mindful benadering te kiezen: observeer de gedachte en laat ze gaan, zoals wolken in een voorbijgaande storm.

Valerie van Mulukom werkt niet voor, voert geen adviezen uit, bezit geen aandelen in en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel, en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten haar academische aanstelling.

Mobiele versie afsluiten