Griffioen Gillespie/Shutterstock
Mensenjagers gebruikten ooit stalkpaarden – een gedomesticeerd dier (of een houten replica) dat mensen naar hun prooi leidden terwijl ze er gehurkt achter zaten. Mensen geloofden dat het besluipende paard wilde vogels niet zou afschrikken, waardoor ze hun prooi binnen schietafstand konden benaderen zonder ontdekt te worden.
Het nieuwe onderzoek van mijn team heeft een Caribische rifvis gevonden die dezelfde strategie toepast. Dit is het eerste bewijs dat een roofdier een ander dier in het wild gebruikt om zich te verbergen.
Trompetvissen (Aulostomus maculatus) zijn roofvissen die veel voorkomen in Caribische koraalriffen. Deze vissen jagen op kleine rifvissen en hebben verschillende jachtstrategieën, waaronder ondersteboven hangen om te wachten op passerende prooien.
Duikers melden regelmatig dat ze trompetvissen dicht naast een grotere, doorgaans minder bedreigende vis zien zwemmen, zoals een papegaaivis of surgeonvis, in een gedrag dat bekend staat als schaduwen (ook rijden of uitlijnen).
Een papegaaivis – een van de vissen waar trompetvissen zich graag achter verschuilen.
aquapix/Shutterstock
Net als bij het steigerende paard namen mensen aan dat trompetvissen door dit gedrag ongezien dichter bij hun prooi konden komen, maar deze hypothese was nooit getest – tot nu.
Modelgedrag
Tijdens het duiken op koraalriffen voor de kust van het Nederlandse Caribische eiland Curaçao, zette mijn team van onderzoekers een katrolsysteem op om een set 3D-geprinte modellen van trompetvissen en papegaaivissen langs een nylon lijn door het water te laten rollen. De modellen werden één voor één langs groepen waterjuffers (Stegastes partitus) gesleept, die een favoriete maaltijd voor trompetvissen zijn.
Waterjuffers reageren op potentiële roofdieren door naderende vissen te inspecteren en vervolgens naar hun schuilplaats te vluchten als ze gevaar bespeuren.
Dus filmden en analyseerden we hun reacties op elk model om te zien of ze een zich verstoppende trompetvis zouden detecteren.
Wanneer een model van een trompetvis alleen voorbij zwom, zwommen de waterjuffers om het model te inspecteren, waarna ze weer teruggingen naar de veiligheid van hun schuilplaats. Toen een model van een plantenetende papegaaivis (Sparisoma viride) alleen voorbij zwom, gaven de waterjuffers het model een kijkje, maar vluchtten veel minder snel.
Toen we echter een trompetvismodel aan de zijkant van een papegaaivismodel bevestigden (om het schaduwgedrag van de echte trompetvis na te bootsen), reageerde de waterjuffer bijna hetzelfde als wanneer hij alleen een papegaaivismodel zag: de waterjuffer nam de verborgen trompetvis niet waar.
Waarom vermomming belangrijk is
Hoewel veel dieren camouflage gebruiken, vallen zelfs de best vermomde voorwerpen op als ze bewegen. Dieren kunnen moeite hebben om hun behoefte om te bewegen in evenwicht te brengen met hun behoefte om verborgen te blijven en de evolutie heeft hen geholpen om een aantal creatieve oplossingen te ontwikkelen. De wikkelspin bijvoorbeeld, die in Australië voorkomt, spint elke avond een nieuw web. Bij zonsopgang vernietigt hij het web en gebruikt hij zijn holle buik om zich rond de kromming van een boomtak te plooien en zich overdag voor vogels te verbergen.
En twee octopussoorten “lopen” op twee tentakels om zich als planten te camoufleren zodat ze zich voor roofdieren kunnen verbergen.
Een afbeelding uit 1875 van een menselijke jager die een steigerend paard gebruikt.
Britse Bibliotheek
Er zijn nog andere voordelen van schaduwgedrag. Kleine trompetvissen kunnen er bijvoorbeeld baat bij hebben om minder zichtbaar te zijn voor zowel hun roofdieren als hun prooi. Op deze manier verstoppen kan ook het aantal agressieve ontmoetingen van trompetvissen met territoriale soorten verminderen.
Klimaatverandering beïnvloedt gedrag
Roofdieren gebruiken vaak het fysieke landschap van een habitat als dekking wanneer ze op hun prooi jagen, zoals zich verstoppen tussen rotsen of vegetatie. Het gebruik van andere dieren kan dus een belangrijk alternatief zijn wanneer dekking niet beschikbaar is. In een eerdere studie ontdekten we dat schaduwgedrag vaker voorkwam in minder complexe habitats zoals koraalriffen.
Koraalriffen over de hele wereld worden geconfronteerd met steeds grotere uitdagingen, waaronder klimaatverandering, vervuiling en verzuring van de oceaan. Ze ondergaan een alarmerend tempo van achteruitgang en worden steeds patchierijker, minder complex en minder biodivers. Gezien deze trend kunnen we in de toekomst een toename van schaduwvorming zien.
Onze studie belicht een van de buitengewone strategieën die roofdieren gebruiken om hun prooi aan te vallen. Menselijke jagers realiseerden zich misschien dat het stalken van paarden gebruikt kon worden om hun jachtsucces te vergroten, maar het lijkt erop dat vissen het schaduwen al lang voor ons hebben ontwikkeld.
Sam Matchette werkt voor de Universiteit van Cambridge, Verenigd Koninkrijk. Dit project werd gefinancierd door de Fisheries Society of the British Isles (FSBI) en de Association for the Study of Animal Behaviour (ASAB).
