Gino Gallucci/Shutterstock
Toen de stad Londen in 1665 te maken kreeg met de builenpest, zochten veel mensen wanhopig naar een manier om zichzelf en hun geliefden te beschermen tegen ziek worden. Een veelgebruikte methode bestond uit het mengen van twee kleine teentjes knoflook in een glas verse melk. Mensen geloofden dat het drinken van deze cocktail in de ochtend, op een lege maag, de gevreesde ziekte zou voorkomen.
Net als de mensen die de grote pest in Londen meemaakten, zochten veel mensen naar remedies die COVID op afstand zouden houden. Daarom verschenen er op sociale media steeds meer beweringen dat knoflook mensen kon genezen of beschermen. De beweringen brachten een geërgerde Wereldgezondheidsorganisatie ertoe om waarschuwende tweets te plaatsen.
Ondanks laboratoriumstudies die aantonen dat knoflook inderdaad bestanddelen met antimicrobiële eigenschappen bevat, is het idee om knoflook in te nemen om besmetting met een bacterie of virus te voorkomen helaas vooral folklore.
Volksremedies klinken misschien goedaardig, maar ze kunnen mensen kwetsen. Een 72-jarige vrouw eindigde bijvoorbeeld met een chemische brandwond op haar tong door haar dagelijks gebruik van rauwe knoflook in een poging zichzelf te beschermen tegen het coronavirus.
Medische volkswijsheid
Het idee van knoflook als een algemeen geneesmiddel is gebaseerd op medische volkswijsheid, een verzamelnaam voor onbewezen, wijdverspreide overtuigingen over alles wat met gezondheid en ziekte te maken heeft.
Volkswijsheid heeft vaak een bepaalde mate van verleidelijke intuïtiviteit en komt over het algemeen voort uit culturele overtuigingen en lang gekoesterde tradities. Volkswijsheid kan betrekking hebben op kruidenremedies, voedingsaanbevelingen en advies over het volgen van specifiek gedrag. Ze worden vaak van generatie op generatie mondeling doorgegeven en kunnen een van de redenen zijn waarom mythes over de oorzaken en genezing van ziekten blijven bestaan, ondanks de vooruitgang van de medische wetenschap.
De onwrikbare overtuiging van veel mensen dat eten voordat je gaat zwemmen gevaarlijk is, bijvoorbeeld, heeft geen wetenschappelijke basis. Hoewel de logica overtuigend lijkt, is het idee dat eten voor het zwemmen verdrinking veroorzaakt door onderzoekers ontkracht.
Een 17e-eeuwse krant die lezers adviseert knoflook en melk te drinken.
Nationale Bibliotheek van Schotland, CC BY-NC-SA
Volkswijsheid is ingewikkeld omdat het aan de ene kant in grote lijnen onder de categorie desinformatie valt, maar aan de andere kant niet helemaal past in de gebruikelijke klasse van desinformatie (zoals nepnieuws of misleidende reclame). Als iemand een volkswijsheid onderschrijft, is dat niet noodzakelijk een sterke indicator dat hij of zij anti-wetenschappelijke overtuigingen heeft.
Mensen die bijvoorbeeld geloven in het “uithongeren van koorts” kunnen ook pro-vaccins zijn. Evenzo is het niet ongebruikelijk dat iemand die officiële gezondheidsaanbevelingen opvolgt, ook volkswijsheden gebruikt als extra bescherming tegen bijvoorbeeld het coronavirus.
Onderschat het niet
Het idee dat volkswijsheden overwegend goedaardig zijn, is misschien wel de reden waarom experts er minder aandacht aan besteden. Bijvoorbeeld, geloven dat het drinken van warme melk voor het slapen gaan je helpt om in slaap te vallen is niet schadelijk (zelfs als het niet waar is). Andere overtuigingen kunnen echter wel gevaarlijk zijn, zoals het idee dat het eten van bepaald voedsel je immuniteit kan versterken, waardoor mensen kunnen denken dat ze niet gevaccineerd hoeven te worden tegen griep of COVID.
Volkswijsheden verspreiden zich, net als andere soorten misinformatie die niet door de wetenschap worden ondersteund, vaak op sociale media, waardoor ze een bedreiging kunnen vormen voor de volksgezondheid.
Bijvoorbeeld, in 2020, toen het Verenigd Koninkrijk in lockdown ging, zag het brandwondencentrum van het Birmingham Children’s Hospital een 30-voudige toename van het aantal brandwonden door het inademen van stoom. Dit werd veroorzaakt door een volkswijsheid op sociale media die ouders liet geloven dat het inademen van stoom symptomen aan de luchtwegen kon voorkomen of behandelen. Dit was vooral ontmoedigend omdat wereldwijd gepubliceerde onderzoeken sinds 1969 de gevaren van het inhaleren van stoom hebben aangetoond.
Terwijl sommige voorbeelden van volkswijsheden een biologisch plausibiliteitsniveau hebben, hebben andere dat niet. Bijvoorbeeld, het geloof dat “een appel per dag de dokter weghoudt”, een medisch volksgezegde van rond 1870, was waarschijnlijk gebaseerd op de wijsheid dat appels vol voedingsstoffen zitten. Interessant genoeg hebben wetenschappers ontdekt dat appels, hoewel het vitaminegehalte niet bijzonder uitzonderlijk is, worden beschouwd als een zogenaamd functioneel voedingsmiddel (dat aan wetenschappelijke criteria moet voldoen, in tegenstelling tot “superfoods”) vanwege het aantal bioactieve stoffen die ze bevatten en die gezondheidsbevorderend lijken te zijn.
Volkswijsheid zal waarschijnlijk niet snel verdwijnen. We moeten dus begrijpen waarom mensen erin geloven en in hoeverre het overtuigingen in de wetenschap uitdaagt. Er lijkt een complexe relatie te bestaan tussen het geloof in volkswijsheden en wat mensen daadwerkelijk doen om hun gezondheid te beschermen. Inzicht in deze relatie zou de sleutel kunnen zijn tot het voorkomen van de schadelijke effecten ervan. Levens kunnen ervan afhangen.
De auteurs werken niet voor, adviseren niet, bezitten geen aandelen in en ontvangen geen financiering van bedrijven of organisaties die baat zouden hebben bij dit artikel en hebben geen relevante banden bekendgemaakt buiten hun academische aanstelling.
