Ooit op je vakantie op een enorm fossiel gestuit? Dat is wat mij en twee vrienden in januari 2018 overkwam, op een strand in Howick in het noorden van Engeland,
terwijl we op een geologische road-trip door Engeland en Wales waren. Het was pure toevalstreffer, maar het bleek dat we de 326 miljoen jaar oude overblijfselen hadden ontdekt van een duizendpootachtig dier van enorme proporties.
Uit ons onderzoek blijkt dat het levende wezen ongeveer 50 cm breed en 2,5 meter lang zou zijn geweest – ongeveer even lang als een alligator – zodat we veilig konden concluderen dat we een fossiel hadden gevonden van een Arthropleura, het grootste ongewervelde dier dat ooit heeft geleefd.
Het is een schepsel dat vaak wordt aangetroffen in kunst- en museumstukken die de Carboonperiode van de aarde uitbeelden. Dat was zo’n 360 tot 298 miljoen jaar geleden en wordt in verband gebracht met overvloedige steenkool producerende regenwouden. Om dat in context te plaatsen, het is meer dan 100 miljoen jaar voordat dinosaurussen over de planeet zwierven.
Tot nu toe waren grote lichaamsfossielen van dit oude monster zeldzaam. Onze kennis was gebaseerd op het bijeenrapen van fragmenten van aanwijzingen van verschillende vindplaatsen; geïsoleerde fragmenten van poten en exoskeletten die duidelijk toebehoorden aan reusachtige geleedpotigen, of zeldzame bijna-complete specimens van jonge Arthropleura die licht werpen op het lichaamsplan van het dier, ondanks het feit dat het miniatuur exemplaren zijn van niet meer dan 5 cm lang.
Misschien wel het belangrijkste bewijs dat de aarde van het Carboon krioelde van reusachtige miljoenpootachtigen komt van sporenfossielen. Dat zijn de patronen in sedimentaire gesteenten die werden achtergelaten door dieren die zich door of over het sediment bewogen. In het geval van de Arthropleura-spoorfossielen worden de zandstenen uit het Carboon van Utah tot Oekraïne vaak doorkruist door staccato tramlijnen die getuigen van reusachtige geleedpotigen, met heel veel poten, die hun voetsporen achterlieten terwijl ze lang verdwenen stranden en rivierbeddingen doorkruisten. Sporen van meer dan 50 cm breed komen relatief vaak voor, hoewel er nog nooit lichaamsfossielen van deze afmetingen zijn ontdekt.
Struikelend op het reuzenfossiel
Het verhaal van onze ontdekking begon toen mijn collega’s en ik de geologische kaart van Engeland en Wales uitrolden en een route uitstippelden die ons in twee weken tijd door miljoenen jaren geschiedenis van de aarde zou voeren, teruggaand tot 560 miljoen jaar geleden.
Het betekende een heen-en-weer-reis, een lus van 3000 km dwars door het land, met de bedoeling te stoppen bij kustkliffen, wegafsnijdingen, verlaten steengroeven en berghellingen. De reis was in de eerste plaats sociaal, maar we hielden onze ogen open voor geologische verhalen om verder te onderzoeken – we accepteren niet de soms gefluisterde mythe dat de geologie van Groot-Brittannië “af” is en dat er niets meer te ontdekken valt.
Een van onze stops bracht ons naar een strand bij Howick in Northumberland, ongeveer 40 km ten zuiden van de Schotse grens.
Nadat we in de namiddag langs de kust naar het zuiden hadden gezworven, keerden we voor de avond terug omdat de schemering begon in te vallen. Net voor we terug de klif op klauterden, zag een van mijn vrienden een recent gevallen blok zandsteen. Het was doormidden gespleten en onthulde toevallig een raadselachtig fossiel aan beide kanten van de gebroken rots – een 76 cm lange verzameling van 12-14 segmenten. We namen zoveel mogelijk foto’s en notities en namen contact op met een aantal experts op het gebied van Carboon arthropoden over de hele wereld. Zij bevestigden allemaal dat het om Arthropleura moest gaan.
Dus, met toestemming van Natural England en de landeigenaren, de Howick Estate, keerden we in mei 2018 terug naar de vindplaats om het fossiel te verzamelen.
Lees meer:
Visgraten en waterlelies helpen de maand vast te stellen waarin de dinosaurussen stierven
Bij het verzamelen van het fossiel hebben we zowel een voorhamer als een pneumatische beitel gebruikt om het gevallen blok te lijf te gaan, en we hebben één plaat van het fossiel volledig kunnen uitgraven. De tweede plaat brak helaas af toen we hem verwijderden, zodat de plaat nu een legpuzzel is van ongeveer tien stukjes. Maar zelfs dit bleek een toevalstreffer, want zo konden we een dwarsdoorsnede van het fossiel zien.
Waarom het belangrijk is
Het fossiel, hoewel incompleet, is 76cm bij 36cm en weegt meer dan 80Kg, dus het neemt de kroon van het grootste geleedpotige fossiel over van een iets kleiner Ordovicische trilobiet specimen (een uitgestorven groep van mariene geleedpotigen uit Canada).
Het is ook het grootste Arthropleura-fossiel dat ooit is gevonden – vóór onze ontdekking reikte het grootste halfcomplete fossiel, dat in het Senckenberg Museum in Frankfurt wordt tentoongesteld, slechts tot een bescheiden 23 cm in de breedte.
Belangrijker is dat we, gebruikmakend van schattingen van de breedte-lengteverhouding verkregen uit kleinere en completere exemplaren van Arthropleura, konden schatten dat het bij leven opnieuw het record voor de grootste geleedpotige die ooit heeft geleefd in de wacht sleepte, ditmaal van een Devoonse zeeschorpioen uit Duitsland.
De ontdekking voegt toe aan het wereldwijde record van Arthropleura-bewijsmateriaal van 60 vindplaatsen in 13 verschillende landen. Samen komen deze specimens voor op locaties zeer dicht bij de oude evenaar – die in die tijd door Noord-Amerika en over het Verenigd Koninkrijk en Europa naar de Oekraïne liep – wat suggereert dat het genus een zeer beperkt geografisch verspreidingsgebied had.
Het is veelzeggend dat het Howick-specimen tot de oudste bewijzen voor reusachtige Arthropleura behoort en dat het dateert van vóór de grote stijgingen van de atmosferische zuurstof in het Carboon – waarvan eerder werd gesuggereerd dat het de oorzaak was van het feit dat de geleedpotigen zo groot werden. Dit betekent dat het organisme zo groot kan zijn geworden door omgevingsfactoren zoals een overvloed aan voedsel (bijvoorbeeld houtachtige plantenresten) en een gebrek aan concurrentie van gewervelde dieren.
De sedimentaire geologie van het fossiel is ook interessant – zoals bij veel bekende sporenfossielen leefde de Howick Arthropleura duidelijk niet in een steenkoolmoeras uit het Carboon, maar eerder in een open beboste habitat aan een zandige kustlijn die door kleine rivieren werd doorkruist.
Onze ontdekking helpt dus om het beeld van deze reusachtige geleedpotigen te verfijnen.
Maar het meest significante aspect van alles is waarschijnlijk de ontdekking zelf. Zij toont aan dat het nog steeds mogelijk is dat ’s werelds grootste fossiel van geleedpotigen ontdekt kan worden gewoon zittend op een strand, in een goed bevolkt deel van de wereld dat al bijna 200 jaar door geologen, toeristen en mijnwerkers wordt doorkruist.
Een oeroude duizendpoot ter lengte van een alligator is op zich al prachtig. Maar deze ontdekking suggereert dat er nog veel meer onverwachte en spectaculaire vondsten te ontdekken zijn in het geologisch archief van de aarde, zolang mensen blijven zoeken.
Neil Davies werkt niet voor, geeft geen advies aan, heeft geen aandelen in, en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel, en heeft buiten zijn academische aanstelling geen relevante affiliaties bekend gemaakt.
