Guy Bell
Ai-Da zit achter een bureau, penseel in de hand. Ze kijkt omhoog naar de persoon die voor haar poseert, en dan weer omlaag terwijl ze een nieuwe klodder verf op het doek dept. Een levensecht portret begint vorm te krijgen. Als je niet wist dat het door een robot is gemaakt, zou dit portret door kunnen gaan voor het werk van een menselijke kunstenaar.
Ai-Da wordt aangeprezen als de “eerste robot die schildert als een kunstenaar”, en een tentoonstelling van haar werk genaamd Leaping into the Metaverse opende op de Biënnale van Venetië.
Ai-Da maakt portretten van zittende onderwerpen met behulp van een robothand die aan haar levensechte vrouwelijke figuur is bevestigd. Ze is ook in staat om te praten en geeft gedetailleerde antwoorden op vragen over haar artistieke proces en haar houding ten opzichte van technologie. Een paar jaar geleden gaf ze zelfs een TEDx-talk over “The Intersection of Art and AI” (kunstmatige intelligentie) in Oxford. Hoewel de woorden die ze spreekt geprogrammeerd zijn, hebben de makers van Ai-Da ook geëxperimenteerd met het laten schrijven en uitvoeren van haar eigen poëzie.
Maar hoe moeten we Ai-Da’s werk interpreteren? Moeten we haar schilderijen en poëzie als origineel of creatief beschouwen? Zijn deze werken eigenlijk kunst?
Kunst is subjectief
Wat in discussies over AI en creativiteit vaak over het hoofd wordt gezien, is het feit dat creativiteit geen absolute kwaliteit is die objectief gedefinieerd, gemeten en gereproduceerd kan worden. Wanneer we een object – bijvoorbeeld een kindertekening – als creatief bestempelen, projecteren we er onze eigen veronderstellingen over cultuur op.
Inderdaad, kunst bestaat nooit in isolement. Het heeft altijd iemand nodig om het de status van “kunst” te geven. En de criteria om te bepalen of je iets kunst vindt, worden bepaald door zowel je individuele verwachtingen als bredere culturele opvattingen.
Als we deze gedachtegang doortrekken naar AI, dan volgt daaruit dat geen enkele AI-toepassing of robot objectief gezien “creatief” kan zijn. Het zijn altijd wij – mensen – die beslissen of wat AI heeft gemaakt kunst is.
In ons recente onderzoek stellen we het concept van het “Lovelace-effect” voor om te verwijzen naar wanneer en hoe machines zoals robots en AI als origineel en creatief worden gezien. Het Lovelace-effect – genoemd naar de 19e eeuwse wiskundige die vaak de eerste computerprogrammeur wordt genoemd, Ada Lovelace – verlegt de focus van de technologische mogelijkheden van machines naar de reacties en percepties van die machines door mensen.
De programmeur van een AI-toepassing of de ontwerper van een robot gebruikt niet alleen technische middelen om het publiek hun machine als creatief te laten zien. Dit gebeurt ook door middel van presentatie: hoe, waar en waarom we met een technologie omgaan; hoe we over die technologie praten; en waar we vinden dat die technologie in onze persoonlijke en culturele context past.
In het oog van de toeschouwer
Ons beeld van Ai-Da wordt in feite bepaald door verschillende aanwijzingen die haar status als “mens” en “artiest” suggereren. Zo lijkt Ai-Da’s robotachtige figuur veel op een mens – ze wordt zelfs een “zij” genoemd, met een vrouwelijk klinkende naam die niet zo subtiel een invloed van Ada Lovelace suggereert.
Deze vrouwelijkheid wordt verder bevestigd door de stompe bob die haar gezicht omlijst (hoewel ze in het verleden enkele andere funky kapsels heeft gehad), perfect geprepareerde wenkbrauwen en geverfde lippen. Ai-Da lijkt inderdaad veel op het eigenzinnige titelpersonage uit de film Amélie uit 2001. Dit is een vrouw die we al eerder hebben gezien, hetzij in films, hetzij in ons dagelijks leven.
Ai-Da draagt ook conventionele “kunstzinnige” kleding, waaronder overalls, gemengde stofpatronen en excentrieke snitten. In deze outfits maakt zij schilderijen die eruit zien alsof een mens ze gemaakt zou kunnen hebben, en die soms worden ingelijst en tentoongesteld tussen menselijk werk.
We praten ook over haar zoals we over een menselijke kunstenaar zouden praten. In een artikel in de Guardian wordt bijvoorbeeld aandacht besteed aan “de wereldpremière van haar solotentoonstelling op de Biënnale van Venetië in 2022”. Als we niet wisten dat Ai-Da een robot was, zouden we er gemakkelijk toe gebracht kunnen worden haar werk te waarderen zoals we dat van elke andere kunstenaar zouden doen.
Sommigen zullen door robots geproduceerde schilderijen zien als afkomstig van creatieve computers, terwijl anderen sceptischer kunnen zijn, gezien het feit dat robots handelen op basis van duidelijke menselijke instructies. Hoe dan ook, de toeschrijving van creativiteit hangt nooit alleen af van technische configuraties – geen enkele computer is objectief creatief. De creativiteit van computers wordt veeleer bepaald door de context waarin ze worden ontvangen. Met andere woorden, schoonheid is echt in de ogen van de toeschouwer.
Zoals het Lovelace-effect aantoont, wordt het publiek er door bepaalde sociale signalen toe aangezet te denken over output als kunst, systemen als kunstenaars, en computers als creatief. Net als de kaders rond Ai-Da’s schilderijen, geven de kaders die we gebruiken om over AI-output te praten aan of datgene waar we naar kijken al dan niet kunst genoemd kan worden. Maar, net als bij elk kunstwerk, hangt je waardering voor AI-output uiteindelijk af van je eigen interpretatie.
De auteurs werken niet voor, geven geen advies aan, bezitten geen aandelen van of ontvangen geen financiering van bedrijven of organisaties die baat zouden hebben bij dit artikel, en hebben geen relevante banden buiten hun academische aanstelling bekendgemaakt.
