Otodus megalodon, de grootste haai aller tijden, spreekt al lang tot de verbeelding van paleontologen en het publiek. De wetenschappelijke fascinatie komt voort uit de enorme omvang van hun gefossiliseerde tanden. Zo groot als mensenhanden en gekarteld als keukenmessen, werden ze gebruikt om walvissen af te hakken die de pech hadden deze haaien tegen te komen.
Dit gigantische roofdier is verder voor het voetlicht gebracht door de populaire cultuur. Nergens heeft de megalodon meer indruk gemaakt dan in zijn hoofdrol in The Meg uit 2018, die dit jaar wordt gevolgd door een vervolg, Meg 2: The Trench.
The Meg is gebaseerd op de bestseller Meg: A Novel of Deep Terror van Steve Alten en vertelt het verhaal van een groep wetenschappers die megalodons ontdekken die in de Mariana Trench in het westen van de Stille Oceaan leven.
De film zit ontegenzeggelijk vol met wetenschappelijke onnauwkeurigheden. Toch kan ik niet anders dan The Meg waarderen. Een belachelijke film? Ja. Maar iedereen die erbij betrokken is lijkt zich daar heel goed van bewust, waardoor het zeer vermakelijk is om naar te kijken.
Naar mijn professionele mening, als een toekomstig paleontoloog geïnspireerd raakt en nieuwe megalodon ontdekkingen doet omdat hij deze onserieuze film heeft gezien, dan is het bestaan ervan zeker een goede zaak geweest.
Ik denk er zo over omdat het uiteindelijk mijn eigen verhaal is.
De reden dat ik megalodon ontdekte was omdat ik naar een mediabeeldering ervan keek – met name de BBC documentaireserie Sea Monsters (2003) waarin zoöloog Nigel Marven in zijn tijdreizende boot de prehistorische zeeën bezoekt om met oude beesten te duiken.
Ik was toen net zes. Nu, 20 jaar later, ben ik een praktiserend paleobioloog gespecialiseerd in fossiele haaien en mijn bekendste werk draait om niemand minder dan de megalodon.
Megalodon biologie en filmische representatie
In The Meg wordt artistiek omgesprongen met de beschikbare wetenschappelijke kennis. De haaien worden bijvoorbeeld afgebeeld op een overdreven grootte van 27 meter. De meest recente wetenschappelijke extrapolaties van de tandgrootte schatten echter een maximale grootte van 20 meter (65 voet) lang, waardoor het nog steeds een van de grootste roofdieren is die ooit heeft bestaan.
Sommigen doen de aantrekkingskracht van megalodon af als beginnend en eindigend met zijn enorme omvang. Niets is minder waar.
Om te beginnen was deze haai overal. Zijn fossiele tanden komen voor in geologische formaties op zes continenten die dateren van 20 miljoen jaar geleden tijdens het Mioceen en Plioceen tijdperk (23 miljoen jaar geleden tot ongeveer 3 miljoen jaar geleden).
Intrigerend genoeg waren sommige van deze formaties ondiepe habitats met veel kleine megalodontanden: duidelijke tekenen van kinderkamers waar de baby’s konden opgroeien met voldoende voedsel en bescherming tegen roofdieren. Eén zo’n vindplaats is de Gatun Formatie in Panama, waarnaar wordt verwezen in The Meg.
Het ontrafelen van de roof-ecologie van de megalodon aan de hand van fossielen is nog interessanter.
Zijn enorme tanden hebben nare verwondingen achtergelaten bij walvissen die het slachtoffer werden van zijn enorme bijtkracht, waaronder baleinwalvissen en zelfs potvissen. Met behulp van 3D-modellering van een wervelkolom met 140 ruggenwervels hebben onderzoekers berekeningen gemaakt van het maagvolume die suggereren dat megalodon roofdieren ter grootte van de huidige orka’s in slechts een paar happen kon opeten.
Recente chemische analyses van tanden hebben ook overtuigende bevindingen opgeleverd. Stikstofisotopenwaarden van de megalodon zijn uitzonderlijk hoog, wat erop wijst dat hij hoger in de voedselketen stond dan enig ander levend roofdier. Kortom, de megalodon was de meest apex van alle oceaanroofdieren.
Zuurstofisotopen in fossielen laten hogere lichaamstemperaturen zien dan de omgeving. Dit duidt op mesothermie – een vermogen om hoge lichaamstemperaturen aan te houden dat slechts bij enkele soorten voorkomt, zoals de grote witte haai, de makreelhaai en de reuzenhaai.
Mesothermie verhoogt de zwemsnelheid, waardoor een megalodon sneller en verder kan reizen en meer kans heeft om een prooi te vinden. Deze actieve levensstijl zou de megalodon gedwongen hebben om meer voedsel te eten – ongeveer 98.000 kcal per dag – om zijn grootte te rechtvaardigen. Het verlies van zijn kusthabitat en bijbehorende prooidieren zou zijn voedselinname hebben beperkt en mogelijk hebben geleid tot de hongerdood 3 miljoen jaar geleden.
De aankomende Meg 2 zal een iets andere ecologie hebben. Het zal een megalodon voorstellen die een Tyrannosaurus rex verslindt. De haai evolueerde voor het eerst meer dan 40 miljoen jaar nadat de niet-aviaanse dinosauriërs uitstierven, dus helaas zou deze botsing van de iconische beesten nooit in werkelijkheid hebben plaatsgevonden. Het is echter wel een knipoog naar de originele roman van Steve Alten waarin ook zo’n fantastische scène voorkomt. En het zou een heel gaaf moment van filmische absurditeit moeten zijn.
Een beter verhaal voor haaien
In The Meg wordt megalodon afgeschilderd als overlevend tot in het heden. Dit is onmogelijk omdat de fossielen laten zien dat het verdwijnen van megalodon, het superroofdier bij uitstek, een cascade-effect had op het ecosysteem. Het veroorzaakte bijvoorbeeld de verspreiding van grote witte haaien en zorgde ervoor dat walvissen nog groter konden worden omdat er geen reuzenhaaien meer te vrezen waren.
Helaas kunnen mediabeelden zoals deze bizarre samenzweringstheorieën aanwakkeren dat megalodons op de een of andere manier nog leven. Dit is natuurlijk onzin, maar het is niet noodzakelijkerwijs de schuld van The Meg. Nepdocumentaires met acteurs als wetenschappers zijn veel schuldiger dan een domme Hollywoodfilm.
Zou ik films willen zien die nauwkeurig alle beschikbare wetenschap gebruiken om zo’n opmerkelijke haai af te beelden? Natuurlijk. Maar entertainment is wat het is.
Haaien worden nog steeds negatief afgeschilderd in de media, ondanks dat een derde van de huidige haaien met uitsterven wordt bedreigd.
Dus als Hollywood doorgaat met het afbeelden van levende megalodons, dan denk ik dat het meest interessante aspect van dit fictieve scenario nog goed onderzocht moet worden: zouden wij veel gevaarlijker zijn voor megalodons dan zij voor ons? Ik denk dat het antwoord een volmondig “ja” is.
We doden wel 100 miljoen haaien per jaar en vooral de grootste haaien lopen gevaar. Dit zou een krachtig verhaal kunnen zijn om het belang en de kwetsbaarheid van de hedendaagse haaien uit te leggen aan het moderne publiek, net zoals The Meg de grootste haai van allemaal onder de aandacht brengt.
Op zoek naar iets goeds? Doorbreek het lawaai met een zorgvuldig samengestelde selectie van de nieuwste releases, live-evenementen en tentoonstellingen, elke twee weken op vrijdag rechtstreeks in je inbox. Lanceert 4 augustus. Meld je hier aan.
Jack Cooper is promovendus aan de Swansea University, gespecialiseerd in de paleoecologie van fossiele haaien. Hij ontvangt financiering via een studiebeurs van de Fisheries Society of the British Isles.
