Shutterstock
Al maanden volgt een grote en zeer actieve gemeenschap van digitale speurneuzen de escalerende crisis in Oekraïne op de voet. Deze mensen hebben open-source-informatie gebruikt om de aanloop naar – en nu de uitvoering van – de oorlog van Vladimir Poetin te onderzoeken en te documenteren.
Maar wat is open-source-informatie precies? En hoe helpt het om te begrijpen wat er op de grond gebeurt in Oekraïne?
Lees meer:
Oekraïne Recap: Poetins plannen uitgelegd – in binnen- en buitenland
In het algemeen wordt onder “open-source-inlichtingen” verstaan de kennis of het inzicht die het resultaat zijn van het gericht verzamelen, monitoren en analyseren van openbaar toegankelijke informatie, nu meestal online, met gebruikmaking van gespecialiseerde methoden en instrumenten.
Op het eerste gezicht lijkt open-source-inlichtingen een contradictio in terminis. Inlichtingen worden gewoonlijk geassocieerd met geheimen en spionnen, niet met de inzichten van online-onderzoekers, veelal amateurs, die hun bevindingen delen met eenieder die daarin geïnteresseerd is.
Open-source-inlichtingen hebben wel degelijk wortels in de inlichtingencontext – ze zijn tegenwoordig zelfs waardevoller dan ooit voor nationale inlichtingeninspanningen – maar ze zijn niet langer uitsluitend verbonden met de inlichtingengemeenschap.
In de afgelopen twee decennia is de term gemeengoed geworden in domeinen als de academische wereld, de journalistiek en het bedrijfsleven. In een hele reeks sectoren hebben informatiegestuurde organisaties zich gerealiseerd dat veel van het analytische inzicht dat zij nodig hebben, kan worden geput uit open bronnen die, voor het grootste deel, gemakkelijk online toegankelijk zijn.
Het beste voorbeeld is waarschijnlijk Bellingcat, het collectief van onderzoekers en journalisten dat de voorpagina’s heeft gehaald met een reeks van high-profile, open-source onderzoeken.
Meer traditionele mediakanalen zijn ook succesvol geweest in het integreren van open-source intelligence technieken zoals geolocatie (het combineren van verschillende bronnen van informatie om een precieze geografische locatie te identificeren) in hun onderzoeksjournalistiek. Voorbeelden zijn de waarnemers van France 24 en het team Visual Investigations van de New York Times.
Wat houdt open-source intelligence in?
De praktijk kan het best worden gezien als een spectrum van activiteiten. Aan de ene kant van het spectrum is wat ik noem de “goudzoeker aanpak”. Hier is de analist of onderzoeker als een goudzoeker, zorgvuldig ziftend door de informatiemodder van het internet op zoek naar goudklompjes – die fragmenten van informatie die hun begrip van een bepaald probleem of raadsel zullen bevorderen. Dit is de manier waarop velen die aspecten van de oorlog in Oekraïne onderzoeken, hun werk benaderen.
Om succesvol te zijn, moet een aspirant open-source analist een vragende houding hebben en goed op details letten. Ze moeten vloeiend worden in de verschillende hulpmiddelen en technieken die kunnen helpen bij het verfijnen van zoekopdrachten en het doorsnijden van irrelevante informatie (de Bellingcat website heeft een aantal nuttige bronnen). Talenkennis is een bonus, maar er kan veel worden gedaan met vrij verkrijgbare vertaalhulpmiddelen.
Bij gebrek aan materiedeskundigheid moeten onderzoekers zich kunnen situeren in de informatiecontext van het onderzoek – snel de belangrijkste en betrouwbare bronnen van relevante informatie kunnen identificeren – en bereid zijn antwoorden te zoeken bij anderen.
Ten slotte moeten zij de nodige aandacht besteden aan hun digitale voetafdruk en nadenken over de sporen die zij achterlaten in hun zoektocht naar antwoorden.
Dit zijn de basisprincipes en iedereen kan ze oppikken. Er is geen voorafgaande opleiding of kwalificatie vereist. Bellingcat-oprichter Eliot Higgins is hier een goed voorbeeld van. Toen hij met zijn open-source werk begon, had Higgins geen ervaring als onderzoeker en geen expertise in zaken met betrekking tot conflicten. Hij wordt nu beschouwd als een van ’s werelds meest vooraanstaande open-source onderzoekers.
Aan de andere kant van het spectrum is de aanpak veel technischer en vertrouwt op geavanceerde algoritmen en machinaal leren om gegevens te verzamelen, te filteren, te verbinden en te manipuleren. Deze benadering van open-source-inlichtingen is minder toegankelijk omdat zij de vaardigheden vereist van computerwetenschappers, statistici en ingenieurs, alsook van analisten en materiedeskundigen. Maar het biedt een middel om enorme hoeveelheden gegevens razendsnel te verzamelen en te ondervragen – een waardevol voorstel gezien de duizelingwekkende snelheid waarmee de online informatieomgeving zich uitbreidt.
Open-source-inlichtingen en de oorlog
Er zijn veel manieren waarop open-source-inlichtingen ons kunnen helpen te begrijpen hoe het conflict in Oekraïne zich afspeelt. Een daarvan is de bijdrage aan situationeel bewustzijn. In de aanloop naar de invasie, bijvoorbeeld, gaven video’s die op TikTok waren geplaatst inzicht in troepenbewegingen en opbouw aan de grenzen van Oekraïne.
Sinds de invasie hebben video’s die naar Telegram zijn geüpload, in combinatie met openbaar toegankelijke satellietbeelden, licht geworpen op bepaalde aanvallen en de vorderingen van de Russische strijdkrachten. Het volgen van kentekens van voertuigen die van sociale media zijn geplukt, levert informatie op over de soorten militaire voertuigen die door de Russen zijn ingezet, en over hun bewegingen. Onderzoekers zijn er zelfs in geslaagd onversleutelde radiotransmissies tussen Russische strijdkrachten te onderscheppen en te publiceren.
Open-source-inlichtingen kunnen ook worden gebruikt om vervolging van mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdaden te ondersteunen. Bellingcat heeft bijvoorbeeld geprobeerd het gebruik van clustermunitie in het conflict op te sporen. Deze wapens, die door veel staten verboden zijn, vallen op door de pijn en het lijden die ze veroorzaken. Het Bellingcat-team verzamelt, verifieert en geolokaliseert video’s die ter plaatse in Oekraïne zijn opgenomen en naar de sociale media zijn geüpload.
Een ander gebied van open-source intelligence activiteit betreft het tegengaan van desinformatie. De sociale media zijn overspoeld met valse informatie – beweringen over hoaxes, het gebruik van crisisacteurs en een breder verhaal over Oekraïense provocaties maken allemaal deel uit van pogingen om verwarring te zaaien en de publieke perceptie van het conflict te vervormen. Onderzoekers van open bronnen hebben een belangrijke rol gespeeld bij het ontkrachten van valse beweringen en het blootleggen van desinformatie.
Lees meer:
Big data brengt nieuwe kracht naar open-source intelligence
Natuurlijk zijn er tal van uitdagingen om te navigeren. Alle informatie moet zorgvuldig worden beoordeeld en geverifieerd. Wat is de bron? Is de informatie accuraat? Zijn er potentiële risico’s verbonden aan het gebruik van de gegevens? Kan het gebruik van foto’s die op iemands social media-account zijn geplaatst in gepubliceerde analyses bijvoorbeeld een risico voor die persoon inhouden als hij of zij wordt geïdentificeerd als de bron van de foto’s?
Op een breder niveau is het belangrijk om te onthouden dat open-source informatie toegankelijk is voor alle partijen in elk conflict. De wens om burgers in deze context te beschermen verklaart waarom Google Maps in Oekraïne functies heeft uitgeschakeld die live verkeersgegevens tonen en aangeven hoe druk het is op plaatsen zoals winkels en restaurants.
Dit zijn slechts enkele van de uitdagingen en ze moeten niet lichtvaardig worden verworpen. Per saldo weegt de waarde van open-source-inlichtingen echter ruimschoots op tegen de nadelen. Dit is tot nu toe duidelijk gebleken tijdens de oorlog in Oekraïne.
Matthew Moran werkt niet voor, geeft geen advies aan, heeft geen aandelen in, en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel, en heeft buiten zijn academische aanstelling geen relevante affiliaties bekend gemaakt.
