Poetin heeft psychologische controle over zijn volk. EPA-EFE
Ruslands afdaling in repressie onder Vladimir Poetin bereikte een kantelpunt met zijn besluit om Oekraïne binnen te vallen. Tijdens deze grootschalige, onwettige militaire invasie heeft hij elk land dat probeert tussenbeide te komen gedreigd met harde gevolgen, waarvan sommigen vrezen dat ze nucleaire wapens kunnen omvatten.
Sommigen hebben gesuggereerd dat Poetins denken volkomen rationeel is – het product van een berekend, hardvochtig realisme over de wereldpolitiek, of een poging om binnenlandse kracht te winnen. Anderen menen dat de stappen wanhopig, wild en te ver gaan – het bewijs van diepe, psychologische gebreken.
Maar wat is nu precies de psychologie achter Poetins leiderschap, en wat kunnen we doen om de negatieve effecten ervan tegen te gaan?
Poetin’s persoonlijkheid
Poetin heeft een “sterke man”-houding. Hij toont een duidelijk gebrek aan spijt of berouw voor zijn onethische beslissingen en het negatieve effect dat ze hebben op onschuldige mensen. Hij aanvaardt ook geen verantwoordelijkheid voor negatieve resultaten, en geeft gewoonlijk anderen de schuld als er iets fout gaat.
Wat zegt dit ons over zijn persoonlijkheid? Hoewel we niet in staat zijn een “diagnose” te stellen van politieke leiders zonder hen te vragen een persoonlijkheidstest af te leggen, kunnen psychologen hen evalueren aan de hand van gedragsobservaties. We kunnen bijvoorbeeld kijken naar toespraken, besluitvorming of interviews in de loop van de tijd. Dit is niet noodzakelijk een slechte aanpak – sommige mensen liegen in persoonlijkheidstests.
Poetin is een autocratisch en autoritair politiek leider. Tientallen jaren van onderzoek op het gebied van organisatiepsychologie tonen aan dat dergelijke leiders meer geneigd zijn om zelf belangrijke beslissingen te nemen. Zij hebben ook de neiging meer taakgericht te zijn dan geïnteresseerd in het algemeen welzijn van hun mensen. Een ander veelzeggend teken is dat zij een afstand bewaren tussen zichzelf en anderen – deels door het gebruik van straffen en dreigementen.
Een recente studie van 14 autoritaire staatsleiders, waaronder Poetin en de Braziliaanse president Jair Bolsonaro, vond dat ze minder aangenaam waren (in termen van vertrouwenwekkend en altruïstisch zijn) en minder emotioneel stabiel in vergelijking met minder autocratische leiders. Ze scoorden ook hoger op antisociale, “duistere persoonlijkheidskenmerken”, zoals machiavellisme (manipulatie en bedrog), narcisme (grootheidswaanzin, superioriteit en aanspraak) en psychopathie (weinig empathie, agressie en impulsiviteit).
Onderzoek suggereert ook dat deze eigenschappen hen minder competent maken en minder gemakkelijk begrepen worden door anderen.
Putin vanuit dit perspectief bezien, wijst veel bewijsmateriaal op de conclusie dat hij zorgwekkende antisociale neigingen heeft. Dit is zichtbaar in zijn gedrag ten opzichte van politieke rivalen en internationale leiders. Een duidelijk voorbeeld is dat toen hij de Duitse kanselier Angela Merkel voor het eerst ontmoette, hij opzettelijk een grote hond meenam naar de ontmoeting, ondanks – of misschien omdat – hij wist dat zij bang was voor honden.
Poetin, Merkel en Poetins troetelhond Koney.
SERGEI CHIRIKOV/ EPA-EFE
Een ander voorbeeld is de vergiftiging en gevangenneming van de oppositieleider Alexei Navalny. De meedogenloze veronachtzaming van een eerlijk proces en van Navalny’s mensenrechten strookt met duistere persoonlijkheidskenmerken.
Psychologische tactieken
Dus hoe kunnen we deze kennis gebruiken? Wat nodig is om de oorlog aan te pakken is een spel op twee niveaus. Je moet afrekenen met Poetin, maar je moet ook het hoofd bieden aan complicerende factoren die ontstaan door zijn web van relaties, in eigen land en internationaal. Dat laatste houdt in dat je de solidariteit met de Russische burgers moet versterken en hun normen moet respecteren.
Deze methode op twee niveaus is een beproefde aanpak voor het omgaan met mensen met antisociale trekjes die in een bedrijfsomgeving werken. Uiteindelijk moet je slechte leiders aanpakken, maar ook rekening houden met de behoeften van hun werknemers.
Met Poetin moeten we de tekenen van duistere persoonlijkheidskenmerken serieus nemen. Er mag niet worden aangenomen dat conventionele benaderingen van diplomatie of onderhandelingen zullen werken. Autocratische leiders met een duistere persoonlijkheid weigeren vaak te geloven dat ze naar anderen moeten luisteren of zich moeten bezighouden met conflictoplossing. In plaats daarvan kan machtsvertoon beter werken.
Onderzoek naar narcistisch leiderschap suggereert ook dat het geven van eerlijke feedback op gedrag – zoals het uitschelden van liegen – kan helpen om dergelijke leiders onder controle te houden. Maar dit moet niet uitmonden in een publieke vernedering, die de zaak gemakkelijk erger kan maken.
Het aan de schandpaal nagelen van slechte daden kan ook helpen om duidelijk te maken dat Poetin te maken krijgt met internationale veroordeling voor zijn binnenlandse en internationale schendingen van de mensenrechten. Hoewel het lijkt dat dit geen invloed heeft op een autocraat, suggereert onderzoek dat politieke leiders in zuivere autocratieën gevoeliger zijn voor dergelijke kritiek dan leiders in democratieën of hybride regimes. Dit kan komen doordat zij uiteindelijk meer geven om hun imago.
Over de effectiviteit van economische sancties – zoals die nu tegen Poetin worden gebruikt – wordt door geleerden gediscussieerd. Omdat dergelijke sancties armoede veroorzaken onder gewone mensen, kunnen zij leiden tot een hoger niveau van autoritarisme, omdat zowel de leider als het volk zich slachtoffer voelen van de internationale gemeenschap.
In plaats daarvan moeten we de verstorende effecten onderkennen van het soort psychologische controle dat Poetin over zijn volk probeert uit te oefenen. Zo controleert hij bijvoorbeeld op felle wijze informatie om het Russische volk onzekerheid en angst in te boezemen. Dit kan er uiteindelijk toe leiden dat zij autoritair leiderschap steunen voor hun eigen “bescherming”. Een manier om de ervaring van dreiging te verminderen zou kunnen zijn om strategisch te werk te gaan en te proberen de sociaal-economische omstandigheden voor gewone Russen te verbeteren in plaats van hen financieel te straffen.
Een andere optie is het erkennen en valideren van die Russen die een groepsidentiteit zoeken die verder gaat dan de door Poetin gepresenteerde staatsidentiteit. Terwijl het Kremlin propaganda gebruikt om Russen te onderscheiden van volkeren die als gevaarlijk worden voorgesteld – westers, liberaal, protestants, katholiek, moslim – heeft de Russische cultuur en geschiedenis van oudsher vaak de psychologische boodschap versterkt dat mensen collectief meer gemeen hebben dan wat ons scheidt.
Degenen die verantwoordelijk worden gehouden voor het geweld en de corruptie van een autocratisch regime – en door een rechtbank schuldig worden bevonden – laten de hoeders van een verantwoordelijke burgermaatschappij de taak om opnieuw op te bouwen. Als en wanneer dat gebeurt, moet de internationale gemeenschap solidariteit tonen in plaats van woede of vooroordelen, om het soort angst te voorkomen dat gewelddadige dictaturen in stand houdt.
Autocratische politieke leiders vormen een bedreiging voor de internationale stabiliteit. Het is onwaarschijnlijk dat wij in staat zijn hun opkomst te stoppen – maar wij kunnen onze kennis van hun functioneren gebruiken om hun ontwrichtende macht te beperken.
De auteurs werken niet voor, geven geen advies aan, bezitten geen aandelen van of ontvangen geen financiering van bedrijven of organisaties die baat zouden hebben bij dit artikel, en hebben buiten hun academische aanstelling geen relevante affiliaties bekend gemaakt.