Er zijn verkeersregels met gezond verstand. tommaso79/Shutterstock
Politici praten graag over de voordelen van “gezond verstand” – vaak door het af te zetten tegen de woorden van “deskundigen en elites”. Maar wat is gezond verstand? Waarom houden politici er zo van? En is er enig bewijs dat het ooit expertise overtroeft? De psychologie geeft een aanwijzing.
We zien gezond verstand vaak als een autoriteit van collectieve kennis die universeel en constant is, in tegenstelling tot expertise. Door je te beroepen op het gezond verstand van je toehoorders, sta je dus aan hun kant, en recht tegenover de kant van de “deskundigen”. Maar dit argument zit, net als een oude sok, vol gaten.
Deskundigen hebben kennis en ervaring opgedaan in een bepaald specialisme. In dat geval zijn politici ook deskundigen. Zo ontstaat een valse tweedeling tussen “zij” (laten we zeggen wetenschappelijke experts) en “wij” (niet-deskundige spreekbuizen van het volk).
Gezond verstand wordt in onderzoek breed gedefinieerd als een gedeelde reeks overtuigingen en benaderingen om over de wereld te denken. Gezond verstand wordt bijvoorbeeld vaak gebruikt om te rechtvaardigen dat wat we geloven goed of fout is, zonder met bewijzen te komen.
Maar gezond verstand staat niet los van wetenschappelijke en technologische ontdekkingen. Gezond verstand versus wetenschappelijke overtuigingen is daarom ook een valse dichotomie. Onze “gewone” overtuigingen worden geïnformeerd door, en informeren, wetenschappelijke en technologische ontdekkingen.
Neem bijvoorbeeld “het onbewuste”. Ongeacht aan wie we dit concept toeschrijven, of het nu Sigmund Freud, Pierre Janet of Gottfried Leibniz is, het onbewuste is een psychologisch idee dat deel is gaan uitmaken van ons collectieve begrip van hoe de geest werkt. Het is vanzelfsprekend dat we er een hebben. Maar we hebben dit concept niet onafhankelijk van wetenschap, geneeskunde en filosofie leren kennen.
Het concept van het onbewuste en de bijbehorende verschijnselen (zoals impliciete bias of microagressies) heeft een lange geschiedenis van geldige wetenschappelijke uitdaging. Maar het krijgt gezag in onze alledaagse gangbare opvattingen over de geest omdat we het op zoveel situaties kunnen toepassen. We gebruiken het, terecht of onterecht, om verantwoordelijkheid toe te schrijven voor handelingen die moeilijk te verklaren lijken – zelfs om onwettige handelingen te wijten aan processen buiten onze bewuste controle.
Het idee dat gezond verstand universeel en vanzelfsprekend is omdat het de collectieve wijsheid van ervaring weerspiegelt – en dus kan worden afgezet tegen wetenschappelijke ontdekkingen die voortdurend veranderen en worden bijgewerkt – is ook onjuist. En hetzelfde geldt voor het argument dat niet-experts de neiging hebben de wereld op dezelfde manier te bekijken door middel van gedeelde overtuigingen, terwijl wetenschappers het nooit ergens over eens lijken te zijn.
Net zoals wetenschappelijke ontdekkingen veranderen, veranderen overtuigingen van gezond verstand in de loop der tijd en tussen culturen. Ze kunnen ook tegenstrijdig zijn: we krijgen te horen “stop nu het nog kan” maar ook “winnaars stoppen nooit”, en “better safe than sorry” maar “nothing ventured nothing gained”.
Gezond verstand in de psychologie
Lange tijd werd de psychologie bekritiseerd omdat zij een triviale en lage discipline zou zijn – de wetenschap van het gezond verstand – wat haar aanzien ten opzichte van de natuurwetenschappen niet ten goede kwam. Maar is dat wel zo? Het is een vraag die de psycholoog John Huston in de jaren tachtig heeft onderzocht.
Huston legde twee verschillende groepen niet-experts in de psychologie een reeks meerkeuzevragen voor over standaard ontdekkingen in de psychologie. Eén groep bestond uit eerstejaars studenten die net begonnen waren met hun introductiecursus psychologie, en de andere groep bestond uit leden van het publiek.
Beide groepen kozen met succes de juiste antwoorden ver boven het toeval. De conclusies van de studie waren dat psychologisch onderzoek gewoon het uitvoeren van experimenten is die meestal vruchteloos zijn. Waarom moeite doen voor experimenten om ontdekkingen te doen die vanzelfsprekend zijn voor iedereen die zijn gezond verstand gebruikt?
Maar dit is geen terechte afkeuring van de waarde van psychologisch onderzoek. Neem bijvoorbeeld de voor de hand liggende mening dat hoe meer we gemanipuleerd worden door anderen, hoe minder vrije keuze we hebben. Mijn collega en ik hebben deze opvatting onderzocht, maar kunnen geen sterke ondersteuning vinden dat dit waar is, zelfs niet na tien studies met meer dan 2.400 deelnemers en 14.000 datapunten.
Hieruit blijkt dat het de moeite waard is om ideeën te onderzoeken die vanzelfsprekend lijken. We kunnen nooit weten totdat we een onderzoek uitvoeren (tenzij het gemanipuleerd is) dat we zullen waarnemen wat we verwachten. En zelfs als het vanzelfsprekend is, helpen wetenschappelijke expertise en experimentele methoden om te verklaren waarom sommige waarnemingen vanzelfsprekend lijken. Wij gebruiken de wetenschap om de waarnemingen te groeperen in een classificatiesysteem op basis waarvan verdere generalisaties en voorspellingen kunnen worden gedaan. Niets van dit alles kan worden bereikt met gezond verstand alleen.
Voordelen en kosten van het collectief
Dat gezegd hebbende, kunnen beweringen en overtuigingen van gezond verstand nuttig zijn. Ze zijn vaak een uitgangspunt voor wetenschappelijke onderzoeken en hypothesen.
Er zijn ook situaties, ook wel “wisdom of crowds” genoemd, waarin het collectieve denken beter is dan dat van de meeste individuen in een groep. Dit is wat er gebeurt wanneer het studiopubliek wordt ondervraagd in het onderdeel “Vraag het publiek” van het programma “Wie wil miljonair zijn”. In veel gevallen is vertrouwen op het publiek de betere optie dan tegen hen ingaan.
Maar wijsheid als deze werkt alleen als de menigte niet beïnvloed wordt door elkaars mening, wat in het dagelijks leven moeilijk te bereiken kan zijn. En de wijsheid van menigten kan worden verbeterd door selectief te zijn en alleen te vertrouwen op de collectieve mening van de wijste groepsleden. Crowd-sourced wisdom faalt ook als de leden deel uitmaken van een echokamer of als het leidt tot mob rule.
Waarom politici ervan houden
Suella Braverman, de Britse minister van Binnenlandse Zaken, zegt dat ze waarde hecht aan gezond verstand.
wikipedia, CC BY-SA
Waarom praten politici zo graag over gezond verstand? Voor mij lijkt het een handige manier om twijfels en vragen uit te sluiten. En dit is waar het gevaarlijk wordt.
Hoe groter de pogingen om vragen rond een bewering te verbieden door een beroep te doen op het gezond verstand, hoe achterdochtiger we allemaal zouden moeten zijn over de bewering zelf. Het afsluiten van elke mogelijkheid om een bewering aan een kritisch onderzoek te onderwerpen betekent dat het beschermd wordt tegen de rede.
Als we vragen stellen hebben we de mogelijkheid om zowel te twijfelen als te begrijpen. Dit is noodzakelijk. Als we niet kunnen vragen, kunnen we niet leren en als we niet kunnen leren, kunnen we niet verbeteren. Dat geldt zowel voor individuen als voor de samenleving als geheel.
Magda Osman werkt niet voor, geeft geen advies, heeft geen aandelen in of ontvangt geen financiering van een bedrijf of organisatie die baat heeft bij dit artikel, en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten haar academische aanstelling.
