Verbonden: Facebook is veruit het populairste social media platform in Libië met meer dan zes miljoen gebruikers. Prostock-studio via Shutterstock
Toen ik mijn familie en vrienden vertelde dat ik van plan was te gaan promoveren op een onderzoek naar HIV-bewustzijn onder getrouwde vrouwen in Libië, mijn thuisland, waren de reacties niet bemoedigend: “Je mag blij zijn als leden van je familie reageren,” zei er een.
Ze waren niet onnodig pessimistisch, maar beheersten eerder mijn verwachtingen, aangezien ik niet alleen onderzoek deed naar HIV-bewustzijn in een conservatief land dat vaak als onderdrukkend wordt ervaren, maar ook op zoek was naar vrouwen.
Historisch gezien zijn Libische vrouwen onder zware sociale en culturele beperkingen geplaatst, waardoor ze moeilijk te bereiken waren. Libië is gevormd door en werkt binnen een patriarchale samenleving, waardoor het benaderen van vrouwen over een taboeonderwerp als hiv/aids – dat in Libië vaak wordt geassocieerd met immorele praktijken zoals seks voor of buiten het huwelijk, drugsmisbruik en homoseksualiteit – het onderzoek nog ingewikkelder maakte.
Ik wist dat het gebrek aan vertrouwelijkheid en de angst voor stigmatisering een probleem zouden vormen. Daarom had ik een methode nodig die een platform zou bieden waar de vrouwen zonder nieuwsgierige blikken op de enquête konden reageren.
Dit is waar de kracht van online enquêtes om de hoek komt kijken. Het gebruik van een anonieme, zelf ingevulde vragenlijst vermindert het effect van de gevoeligheid van het onderwerp en helpt de angst van mensen te verminderen voor het mogelijke sociale stigma dat aan die zelfonthullingen kleeft.
Maar online enquêtes hebben hun beperkingen. In Libië zijn dat onder meer de slechte telecommunicatie-infrastructuur, vooral buiten de grote steden, alsmede de hoge kosten van internettoegang en de relatief slechte dienstverlening aldaar. Maar de snelgroeiende smartphonemarkt stimuleert en vergemakkelijkt het internetgebruik in het land. Volgens de meest recente beschikbare cijfers waren er in 2023 3,14 miljoen internetgebruikers in Libië – ongeveer 45,9% van de bevolking.
Mijn vragenlijst bestond uit vijf hoofdonderdelen. Ik vroeg naar beperkte demografische informatie (leeftijd, woonplaats, opleidingsniveau, werkstatus). Er waren ook onderdelen over kennis over HIV/Aids, de perceptie van het HIV-risico, de houding ten opzichte van HIV en waar ze informatie over gezondheidszorg vandaan haalden. Ik lette er vooral op dat ik zoveel mogelijk informatie verzamelde en toch rekening hield met de religieuze en sociale context van Libië.
Gewapend met goedkeuring van de ethische commissie voor onderzoek van de universiteit stuurde ik een wervingspost met de vragenlijst, voornamelijk naar familie en vrienden in de Libische diaspora in het VK en de VS. Het voornaamste doel van dit proefonderzoek was ervoor te zorgen dat de formulering, de taal en de vragen begrijpelijk waren en dat het mechanisme van de enquête correct functioneerde. Binnen een maand had ik meer dan 168 complete vragenlijsten ontvangen, wat me geruststelde dat het delen van de enquête met familie en vrienden en hen vragen de link door te sturen naar hun verschillende sociale en familienetwerken de ideale aanpak zou zijn voor mijn hoofdonderzoek naar Libische vrouwen in Libië.
Wat is ‘wasta’?
Libië heeft een bevolking van ongeveer 7,1 miljoen mensen, die sterk verdeeld is over grote netwerkstammen en gevestigde families. Dit betekent traditioneel dat de beste manier om dingen gedaan te krijgen is door gebruik te maken van deze grote familie- of stammennetwerken. Dit staat bekend als “wasta”.
Wasta is een gebruikelijke praktijk om een beroep te doen op persoonlijke connecties voor hulp. Het is een sociale norm in de meeste Arabische landen, door een academicus gedefinieerd als “een persoonlijk uitwisselingssysteem tussen leden van de samenleving dat verankerd is in de stammenstructuur van het land”. Het concept is gekoppeld aan een tribale traditie die degenen binnen de groep verplicht hulp te verlenen in hetzelfde netwerk.
Ik heb een grote familie in Libië die zich over twee verschillende stammen uitstrekt, evenals familievrienden, dus ik was ervan overtuigd dat wasta de beste aanpak was. Ik stuurde de link naar alle leden van mijn wasta-netwerk via WhatsApp en vroeg hen deze door te sturen naar hun vrienden en uitgebreide familie. Ik plaatste ook een bericht op Twitter en bezocht verschillende Facebookpagina’s. Ik had slechts 323 ingevulde vragenlijsten nodig en ik was ervan overtuigd dat die methode de beste respons zou opleveren.
Dagen gingen voorbij en ik had slechts een handvol reacties. Veel van de feedback die ik kreeg van familieleden was zorgwekkend. Mensen zeiden dat ze hun netwerken hadden uitgeput zonder veel succes. Werving via wasta werkte duidelijk niet. Dus besloot ik terug te vallen op mijn ervaring met marketing en creëerde ik een gerichte post, gericht op “vrouwen tussen 18 en 65 jaar die in Libië wonen, getrouwd, gescheiden, gescheiden en weduwe”. In tegenstelling tot wasta was dit niet gebaseerd op wie ik kende.
Sociale media zijn de laatste jaren enorm gegroeid in populariteit als onderzoeksinstrument. Dus, rekening houdend met het feit dat Facebook het meest populaire sociale media platform in Libië is, met meer dan 6 miljoen gebruikers, heb ik een Facebook pagina aangemaakt met de titel, in het Arabisch: دراسة النساء الليبيات المتزوجات (Onderzoek naar Libische getrouwde vrouwen). Ik linkte er papers in die ik in het verleden had gepubliceerd (ook in het Arabisch) en onderstaande wervingsposter.
De wervingsposter die de auteur gebruikt in haar wervingscampagne op Facebook.
Abier Hamidi, Auteur voorzien
Ik lanceerde het bericht en de respons was onmiddellijk, met antwoorden en ingevulde vragenlijsten en ondersteunende opmerkingen die aanvankelijk vrij snel binnenkwamen. Maar binnen een paar dagen nam de respons af en kwam ik nog steeds niet in de buurt van mijn doel. Toen besefte ik mijn fout. Het oorspronkelijke bericht, gericht op vrouwen die getrouwd, gescheiden, gescheiden of weduwe zijn, had er geen rekening mee gehouden dat de meerderheid van de vrouwen hun burgerlijke staat niet op Facebook zetten. Dit betekende dat ik slechts een klein percentage van mijn doelgroep bereikte.
Ik verwijderde de status en het bereik schoot omhoog. In zes maanden bereikte mijn bericht 446.906 vrouwen in Libië. De statistieken waren indrukwekkend: 59.422 engagements, 1.549 reacties en 703 commentaren. Ik ontving meer dan 1000 ingevulde vragenlijsten.
Uiteindelijk liet dit me zien dat wasta voor bepaalde zaken weliswaar resultaten kan opleveren, maar dat voor een kwestie als deze de Libische vrouwen hun anonimiteit en de vertrouwelijkheid van hun antwoorden wilden waarborgen. Sociale media, die het gebruik van echte namen of foto’s niet verplichten, konden dit bieden op een manier die uitgebreide familie en vrienden natuurlijk nooit konden.
Abier Hamidi werkt niet voor, geeft geen advies, heeft geen aandelen in of ontvangt geen financiering van een bedrijf of organisatie die baat zou hebben bij dit artikel, en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten zijn academische aanstelling.
