Elite bridgespeelster Margherita Chavarria uit Italië. Francesca Canali van de World Bridge Federation, CC BY-SA
Waarom doen mannen het veel beter dan vrouwen in “denksporten” zoals schaken en bridge? Bij denksporten worden vooral de hersenen gebruikt en zijn vaardigheden nodig zoals geheugen, kritisch denken, probleemoplossing, strategische planning, mentale discipline en beoordelingsvermogen. Hoe kunnen we, zonder fysieke verschillen in kracht, verklaren waarom het topniveau van dergelijke spellen over het algemeen gedomineerd wordt door mannen?
Een bepalend kenmerk van bridge, dat ik bestudeer, is dat het altijd in partnerschap wordt gespeeld. Elk spel bestaat uit vier spelers verdeeld in twee paren die tegen elkaar strijden om slagen te winnen. Grote bridge-evenementen hebben open en damescategorieën, die vaak tegelijkertijd worden gehouden, maar er zijn maar heel weinig vrouwen die in de open categorie spelen.
Hoewel dit vrouwen in staat stelt om mee te doen op internationaal niveau, voedt het de perceptie dat vrouwen niet in staat zijn om te slagen op het hoogste niveau.
Vrouwen hebben beperkte zichtbaarheid op de hoogste niveaus van bridge. De toernooidirecteuren en de leden van internationale bestuurscommissies zijn meestal mannen (hoewel dit begint te veranderen). De captains en coaches van de vrouwenteams zijn bijna altijd mannen. Vrouwelijke sponsors geven de voorkeur aan mannelijke professionele spelers als partners en teamgenoten.
Mannelijke dominantie in zowel de top van het bestuur als het spel betekent dat er een gebrek aan erkenning kan zijn van de structurele barrières voor vrouwen.
Uit onderzoek van het academische project Bridge: A MindSport for All (Bamsa) ontdekte dat genderstereotypen en “neuroseksisme” (bewering dat er verschillen zijn tussen de hersenen van vrouwen en mannen die de inferioriteit van vrouwen kunnen verklaren) verschillen in prestaties gedeeltelijk kunnen verklaren.
Dat komt omdat seksistische argumenten dat mannelijke hersenen superieur bedraad zijn voor logica en wiskunde gebruikt kunnen worden om mannen meer kansen en opleidingen te bieden dan vrouwen.
Dit ondanks het feit dat modern onderzoek aantoont dat er niet zoiets bestaat als een uitgesproken mannelijk of vrouwelijk brein. De meeste hersenen zijn een mozaïek van wat wij zien als vrouwelijke en mannelijke kenmerken. En hoe meer gemengd onze hersenen, hoe beter onze geestelijke gezondheid.
De hersenen veranderen ook veel afhankelijk van onze omgeving – als we voortdurend worden aangemoedigd of ontmoedigd om bepaalde dingen te doen, zoals verzorgen, zal dit onze hersenbedrading beïnvloeden – een proces dat neuroplasticiteit wordt genoemd.
Onderzoek heeft ook aangetoond dat wanneer mensen worden herinnerd aan een negatief genderstereotype, zoals vrouwen die niet goed zijn in wiskunde of mannen die niet goed zijn in emoties, ze eigenlijk slechter presteren op taken die een dergelijke vaardigheid meten. Mannen hebben ook een hoger niveau van algemeen zelfvertrouwen dan vrouwen, wat een weerspiegeling is van de maatschappij en een voordeel kan zijn in denksporten.
In mijn onderzoek interviewde ik 52 top bridgespelers (20 vrouwen en 32 mannen) uit Europa en de VS. We ontdekten dat sommige bridgespelers, zowel mannen als vrouwen, geloofden dat vrouwelijke hersenen simpelweg beter geschikt zijn voor emotie, verzorging en multitasking dan voor mentale hardheid en competitiviteit.
Ik ontdekte dat velen verouderde neurowetenschappelijke argumenten gebruikten over het genderspecifieke brein als een puur biologisch orgaan, gefixeerd in zijn processen en geïsoleerd van de buitenwereld. Er leek een algemene acceptatie te zijn dat mannelijke spelers onvermijdelijk “beter” zijn.
De schade van zulke wijdverspreide overtuigingen is te wijten aan een algemeen gebrek aan kennis van de hedendaagse neurowetenschappen. Neuroseksistische argumenten en genderstereotypering, al dan niet opzettelijk, werpen sociale barrières op. Deze kunnen negatieve gevolgen hebben voor deelname en inclusie in bridge en andere denksporten.
Spelers kunnen zelf ook onbedoeld betrokken raken bij seksisme en discriminerend taalgebruik. In de competitieve bridgeomgeving geeft “spelen als een man” bijvoorbeeld de meeste status aan vrouwen. Zulke dialogen kunnen genormaliseerd ‘gekheid’ worden, wat leidt tot minder respect of erkenning voor de expertise van vrouwelijke top bridgespelers.
Het Bamsa-onderzoek suggereert dat de dominantie van mannen in denksport op topniveau uiteindelijk verklaard kan worden door historische en structurele mogelijkheden die mannen bevoorrechten in plaats van door hersenverschillen. Vrouwen kunnen bijvoorbeeld beperkt worden door factoren als de zorg voor kinderen en andere zorgtaken, waardoor ze minder tijd hebben om te oefenen, te spelen en zich te concentreren.
Onderzoek naar schaken heeft op vergelijkbare wijze aangetoond dat de ondermaatse prestaties van vrouwelijke schaakspelers grotendeels kunnen worden toegeschreven aan genderstereotypen en socialisatie.
De paradox van alleen voor vrouwen toegankelijke evenementen
Gezien het alledaagse seksisme dat bestaat in de wereld van bridge, schaken en daarbuiten, zijn women-only evenementen belangrijke ruimtes. Deze kunnen vrouwen helpen zich te ontwikkelen en te wedijveren in een minder onder druk staande arena die relatief vrij is van discriminatie en de mannelijke blik.
Het spel dat alleen voor vrouwen is, kan worden beschouwd als een waardevolle ruimte gezien de bredere beperkingen en verwachtingen van de maatschappij. Maar tegelijkertijd versterkt het bestaan van het spel dat alleen voor vrouwen is, diepgewortelde ideeën over de capaciteiten van vrouwen om toernooien op topniveau te spelen. Als we het bridge of schaken voor vrouwen zouden afschaffen, zouden we een ruimte voor vrouwen opheffen die nodig is, maar als we het behouden, versterken we verschillen en ongelijkheid op basis van vaardigheden.
De paradox van het vrouwenspel is dat het vrouwen zowel in staat stelt als beperkt, het is tegelijkertijd het probleem en de oplossing. Gezien de complexiteit van het probleem is er geen eenvoudige oplossing. Wat wel duidelijk is, is dat stereotypering en seksisme jongere vrouwen waarschijnlijk niet zullen aanmoedigen om de nodige tijd en moeite te steken in het worden van een topspeler.
Mogelijke oplossingen zijn een genderbeleid op wereldniveau, bewustmaking en training in onbewuste vooroordelen. Het nieuwe Bamsa-project richt zich op het ontwikkelen van mindsportonderwijs op scholen. De toekomstige continuïteit van bridge hangt af van het feit of het inclusief en gastvrij is (en competitief en uitdagend).
Naar aanleiding van het Bamsa-onderzoek heeft de European Bridge League onlangs ook een genderbeleid ontwikkeld dat het bewustzijn van gendergerelateerde obstakels vergroot, best practices voorstelt en aangeeft welke disciplinaire maatregelen moeten worden genomen als het beleid wordt overtreden. De verwachting is dat dit wereldwijd kan worden uitgebreid via de World Bridge Federation.
Samantha Punch ontvangt onderzoeksfinanciering voor het project Bridge: A MindSport for All van een Keep Bridge Alive Crowdfund Campaign binnen de wereldwijde bridgegemeenschap (spelers, clubs en bridgeorganisaties): https://www.crowdfunder.co.uk/p/u5c0e5e7810869
