Veel vlamvertragende additieven zijn verboden. Aleksandar Malivuk/Shutterstock
Huisbranden zijn de ergste nachtmerrie van veel mensen. Maar chemicaliën die tientallen jaren geleden zijn ontwikkeld om huizen te beschermen tegen uit de hand lopende vlammen, hebben onze voordeuren geopend voor een nieuwe bedreiging: giftige chemicaliën. Chemicaliën waaraan we voortdurend worden blootgesteld in onze huizen, kantoren en voertuigen.
Kunststoffen zijn overal en het zijn zeer brandbare materialen. Om dit tegen te gaan werd rond het midden en het einde van de 20e eeuw een klasse chemicaliën ontwikkeld die bekend staan als vlamvertragers (FR’s) om de brandrisico’s van plastic materialen te verminderen.
Deze werden op grote schaal gebruikt in plastic voorwerpen met elektrische componenten, waaronder huishoudelijke apparaten zoals fornuizen en waterkokers, elektronica zoals tv’s en computers, en vooral elektrische kachels.
Later werd het gebruik uitgebreid naar andere artikelen zoals huishoudelijke meubels, voertuigen, isolatie van gebouwen en zelfs sommige kinderproducten, zoals luiermatten en matrassen voor kinderbedjes. Deze FR’s werken door een brand voor korte tijd van zuurstof te beroven, waardoor we tijd hebben om een brand te bestrijden voordat het uit de hand loopt.
Maar, net als bij andere chemicaliën zoals pesticiden en asbest, heeft onderzoek in het begin van de jaren 2000 aangetoond dat de voordelen van deze chemicaliën niet opwegen tegen de gevaren. Deze FR’s logen uit tijdens alledaagse activiteiten, vooral uit zachte en flexibele voorwerpen zoals bedden, banken en dekens.
Alleen al het gebruik van deze voorwerpen is voldoende om FR’s uit te laten lekken in de lucht en het stof binnenshuis, waar we ze kunnen inademen of inslikken, of zelfs absorberen via onze huid. Onderzoek heeft aangetoond dat deze chemicaliën gevaarlijke eigenschappen hebben als ze voldoende in ons lichaam worden opgenomen. Er is bijvoorbeeld aangetoond dat ze kankerverwekkend zijn en tot onvruchtbaarheid kunnen leiden.
Vlamvertragers uit het verleden
Sommige van deze FR’s zijn verboden voor gebruik in dit soort producten. Maar er is een gevaar van zowel oude FR’s die nog steeds in omloop zijn als zogenaamde “opkomende FR’s” die de verboden chemicaliën hebben vervangen.
Er worden steeds nieuwe FR’s geïntroduceerd met iets andere eigenschappen dan de verboden FR’s. Dit komt omdat de regelgeving in het VK en Ierland in veel gevallen vereist dat meubelproducten voldoen aan brandvertragende normen. De goedkoopste manier is door gebruik te maken van FR-additieven.
Ons recente onderzoeksproject, uitgevoerd door de Universiteit van Birmingham en de Universiteit van Galway, liet zien hoe deze chemicaliën nog steeds op grote schaal aanwezig zijn in consumentengoederen. Het onderzoek vond beperkte FR’s in ongeveer de helft van de huishoudelijke meubelstukken die we analyseerden. Ze werden ook veel aangetroffen in huishoudelijke elektronica en isolatieschuim voor gebouwen.
Additieve FR’s zijn vaak de goedkoopste manier om aan de brandveiligheidsnormen te voldoen.
il21/Shutterstock
Als deze artikelen worden gerecycled, hopen we dat deze verboden schadelijke chemicaliën uit de omloop worden gehaald. Deze chemicaliën zijn echter zeer moeilijk uit afval te verwijderen. Ongeveer 10% van het gevaarlijk afval dat verboden FR’s bevat, komt in de recyclingstroom terecht.
Onderzoek toont aan dat producten gemaakt van gerecycled materiaal verboden FR’s bevatten in relatief lage concentraties. Verboden FR’s zijn aangetroffen in elektronica, meubilair en polystyreen verpakkingsschuim, maar ook, en dat is zorgwekkender, in kinderspeelgoed, keukengerei en voedselverpakkingen.
De lage concentraties van verboden FR’s in deze producten komen eerder overeen met restanten van gerecycled afval dan met opzettelijke behandeling.
Daarnaast bevatten bijna alle matrassen, meubels en voertuigschuimen die we voor ons onderzoeksproject onderzochten opkomende FR’s, waarvan uit onderzoek blijkt dat ze vergelijkbare gevaren opleveren als hun verboden voorgangers.
In tegenstelling tot het VK en Ierland heeft het grootste deel van Europa niet zulke strenge normen voor de brandveiligheid van meubilair. We zien echter niet significant minder branden of brandgerelateerde sterfgevallen in het Verenigd Koninkrijk en Ierland.
Gegevens van de Ierse overheid suggereren dat andere factoren, zoals het rookverbod binnenshuis, voorschriften voor rookmelders in alle kamers, een afname van het aantal open haarden in woningen en een toegenomen brandveiligheidsbewustzijn, meer hebben bijgedragen aan de afname van het aantal branddoden in Ierland in de afgelopen 20 jaar dan brandveiligheid.
De onlangs gepubliceerde strategie voor FR’s van het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) schetst het stappenplan van de EU om gevaarlijke FR’s uit de circulatie te halen. De strenge brandveiligheidsnormen voor meubelschuim van het VK en Ierland worden specifiek genoemd als een van de redenen waarom FR’s zo wijdverspreid zijn op de EU-markt.
Niemand houdt van het idee van brand in huis. Maar de tijd dat een brand wordt vertraagd door deze FR’s is in de orde van seconden.
In Ierland vinden de meeste dodelijke branden ’s nachts plaats, wat betekent dat mensen niet wakker zijn om te profiteren van de paar extra seconden voordat het vuur om zich heen grijpt. De rook die vrijkomt bij het verbranden van met FR behandelde voorwerpen is ook giftiger dan die van niet FR behandelde materialen, wat leidt tot een verhoogd risico op verstikking, de belangrijkste doodsoorzaak bij branden.
Ken de risico’s
Weinig mensen weten dat deze chemische additieven in zoveel producten zitten en nog minder mensen kennen de gevaren ervan. Op dit moment is het moeilijk om te weten welke FR’s waar worden gebruikt en in welke concentraties.
Er zou op zijn minst een robuuster etiketteringssysteem moeten komen dat precies aangeeft welke chemicaliën in deze producten zitten, zodat consumenten weloverwogen beslissingen kunnen nemen. Niet alle producten bevatten FR’s, maar het is moeilijk voor consumenten om dat te weten omdat fabrikanten alleen hoeven te vermelden of aan de veiligheidsnormen is voldaan, maar niet hoe dat is gebeurd.
We moeten ons afvragen: zijn deze additieve chemicaliën het waard? Nieuwe FR’s kunnen sneller worden ontwikkeld dan dat onderzoek de toxiciteit ervan kan vaststellen, waardoor het moeilijk is om te zeggen hoe veilig ze echt zijn.
Het is van vitaal belang dat we een langverwachte discussie voeren over brandveiligheidsvoorschriften. De negatieve effecten van brandvertragers lijken aanzienlijk groter dan de voordelen. Dus misschien is de weg vooruit het schrappen van de noodzaak voor deze additieven en het eindelijk herzien van brandnormen om modern onderzoek te weerspiegelen.
Martin Sharkey is postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit van Galway en ontving financiering van het Environmental Protection Agency van Ierland. Het onderzoeksproject waarnaar hieronder wordt verwezen, werd gefinancierd in het kader van het EPA Research Programme 2014-2020 (2018-RE-LS-3).
