Een moderne haan met dramatisch verenkleed Robert May, https://robertmay.photography/, Auteur verstrekt
Er zijn meer kippen dan enige andere vogelsoort op de planeet. Met drie kippen voor elke mens, zijn ze een basisvoedsel voor miljoenen mensen over de hele wereld. Maar nieuw onderzoek toont aan dat kippen ooit vereerd werden en pas relatief recent gedomesticeerd werden.
De vraag waar kippen vandaan komen en hoe de mens in de loop der tijden met hen is omgegaan, is ons decennia lang ontgaan, tot nu. Voor veel mensen is het moeilijk om aan kippen te denken als iets anders dan voedsel. Maar nieuw onderzoek verandert ons begrip van de relatie tussen mens en kip.
Onze studie gebruikte radiokoolstofdatering om ons het duidelijkste beeld tot nu toe te geven van onze vroegste interacties met kippen, door te bevestigen welke kippen werkelijk oeroud zijn. Veel van de vroege kippen die door onze radiokoolstofdatering zijn geïdentificeerd, zijn complete of bijna complete skeletten.
In Groot-Brittannië vertoont geen van de oudste skeletten bewijs dat ze voor menselijke consumptie werden geslacht. Het zijn vaak oudere dieren, alleen begraven in kuilen. Eén exemplaar had zelfs een goed genezen beenbreuk, wat wijst op menselijke zorg. Ze was ook nog in staat eieren te leggen: in haar skelet bevond zich een stof die medullair bot wordt genoemd en die wordt gevormd tijdens de eierproductie.
Deze aanwijzingen suggereren dat deze vroegkomers in Noord-Europa niet zozeer als voedselbron werden beschouwd, maar eerder als bijzondere exoten, vooral gezien hun kleine populatieomvang in die tijd.
Oude en moderne monsters Foto credit.
Jonathan Rees/ Universiteit van Cardiff, Author provided
Op sommige plaatsen kort nadat kippen werden geïntroduceerd, vinden we ze begraven bij mensen. Een nieuw onderzoek van Britse late ijzertijd en Romeinse begravingen met kippen geeft aan dat deze begrafenisrituelen vaak geslachtsgebonden waren: mannen werden begraven met hanen en vrouwen met kippen. Kippen kunnen in menselijke graven zijn opgenomen als “psychopomps”, die tot taak hadden de menselijke zielen naar het hiernamaals te leiden. Een dergelijke rol zou in overeenstemming zijn geweest met hun associatie met Mercurius (de Romeinse god van communicatie en reizen).
Grote hoeveelheden hanen werden aan Mercurius geofferd in tempels zoals Uley in Gloucestershire. In andere gevallen waren de kippen in graven een voedseloffer. Dit is een praktijk die in de Romeinse periode in Groot-Brittannië steeds meer voorkwam. De relatie tussen mens en kip was complex en ging lange tijd over meer dan alleen voedsel, zelfs nadat ze zich op de eettafel begonnen te wagen.
Ons onderzoek toont nu aan dat kippen een tamelijk recente toevoeging aan Europa zijn, vergeleken met gedomesticeerde runderen, varkens en schapen die Groot-Brittannië zo’n 6000 jaar geleden bereikten.
We hebben botten van 23 van de vroegst bekende kippenresten in Europa en Noordwest-Afrika geradiokarboneerd, om hun leeftijd te testen. Slechts vijf kwamen overeen met de data die archeologen er eerder aan hadden toegekend. De andere 18 exemplaren waren veel recenter dan eerder gedacht. Sommige leefden duizenden jaren later dan verwacht. Eerdere schattingen lagen tussen 5.500 en 0 v. Chr.
Gekalibreerde radiokoolstof resultaten voor elk specimen, met eerdere voorgestelde dateringen tussen haakjes.
Oudheid, Auteur voorzien
Eerdere hypotheses, die hun datering baseerden op contextuele aanwijzingen zoals waar deze botten zich hadden bevonden en met welke andere artefacten ze waren gevonden, suggereerden dat kippen tot 7.000 jaar geleden in Europa aanwezig waren. Maar onze resultaten tonen aan dat ze pas rond 800 v.Chr. (2.800 jaar geleden) arriveerden.
De nieuwe datering suggereert ook dat er op veel locaties een tijdsverschil van enkele honderden jaren was tussen het moment dat kippen voor het eerst in een gebied werden geïntroduceerd, en het moment dat ze echt als voedsel werden beschouwd. Dus waar kwamen deze speciale vogels vandaan?
Van de jungle naar de velden
Recente DNA-analyses hebben bevestigd dat kippen gedomesticeerd zijn uit een ondersoort van rode oerwoudhoenders, Gallus gallus spadiceus genaamd, die in Zuid- of Zuidoost-Azië leefden. Dit zou betekenen dat kippen binnen deze regio werden gedomesticeerd.
Tot nu toe waren er drie belangrijke hypotheses over plaats en tijd. De eerste plaatst domesticatie rond 4.000 jaar geleden in de Indus Vallei. De tweede stelt dat het in Zuidoost-Azië gebeurde, ruim 8.000 jaar geleden. De derde ziet hun oorsprong in Noord-China 10.000 jaar geleden.
Maar deze theorieën houden geen rekening met cruciale factoren. Deze omvatten: onzekerheden over de datering, overeenkomsten in skelet tussen kippen en andere plaatselijke wilde soorten, en de bredere culturele en milieu-context.
Ons team heeft de identificatie van de soort, de domesticatiestatus en de datering van de oudste gerapporteerde kippenbotten van meer dan 600 archeologische vindplaatsen in 89 landen, op vier continenten, opnieuw beoordeeld. We ontdekten dat alle drie de hypotheses fout zijn. De oudste botten die nu met zekerheid aan tamme kippen worden toegeschreven komen van de neolithische site van Ban Non Wat in centraal Thailand, en dateren van ongeveer 3.500 jaar geleden – veel later dan eerder werd gedacht.
Natuurlijke habitat? Een haan uit de jungle.
Nikolas Noonan/Unsplash.com, Author provided
Hoewel onduidelijk blijft waarom kippen gedomesticeerd werden, lijkt één ding kippen en mensen samen te hebben getrokken: rijst. De introductie van de droge rijstteelt in centraal Thailand valt samen met de datum van de oudste kippenresten. Dit suggereert dat de nieuwe vorm van landbouw een katalysator kan zijn geweest voor het domesticatieproces.
De ontginning van de jungle voor graanteelt zou een comfortabele omgeving hebben geschapen voor de rode oerwoudhoenders en hun leefgebied hebben vergroot. Tegelijkertijd zou de nieuw verbouwde rijst, samen met gierst, het wilde oerwoudhoen in nauw contact met de mens hebben gebracht, waardoor het domesticatieproces in gang werd gezet, waarna hun kippen-afstammelingen over de wereld werden verspreid met menselijke samenlevingen.
Julia Best werd gesteund door de AHRC (AH/L006979/1 en AH/N004558/1), door de NERC Radiocarbon Facility (NF/2015/2/5). Het werk werd uitgevoerd toen zij in dienst was van zowel de Universiteit van Cardiff als de Universiteit van Bournemouth.
Ophelie Lebrasseur is verbonden aan het Centre de l’Anthropobiologie et de la Genomique de Toulouse, UMR 5288, CNRS/Université Toulouse III Paul Sabatier, Toulouse, Frankrijk, en het Instituto Nacional de Antropología y Pensamiento Latinoamericano, Ministerie van Cultuur, Buenos Aires, Argentinië. Zij ontvangt financiële steun van het onderzoeks- en innovatieprogramma Horizon 2020 van de Europese Unie in het kader van de Marie Sklodowska-Curie subsidieovereenkomst nr. 895107.
Een deel van het werk werd uitgevoerd toen Ophélie Lebrasseur in dienst was van de Universiteit van Oxford, waar zij werd ondersteund door de Arts and HumanitiesResearch Council (grant AH/L006979/1) (2014-2017) en de European Research Council(ERC) starting grant (ERC-2013-StG-337574-UNDEAD) (2017-2018).