kurhan/Shutterstock
Winterziektes vliegen ons momenteel om de oren – van verkoudheid, COVID-19 en griep tot keelpijn en maagbacteriën. Ze hebben allemaal één ding gemeen: je kunt je er ellendig door voelen. Deze ziekten gaan vaak gepaard met vermoeidheid, gebrek aan eetlust en concentratieproblemen. Lijders willen vaak gewoon met rust gelaten worden en veel mensen ervaren zelfs verdriet en angst.
Onderzoekers hebben ontdekt hoe dat komt. Als je lichaam wordt aangevallen door een ziekteverwekker, herkennen sommige van je immuuncellen de ziekteverwekker en ondernemen actie om de bedreiging uit te schakelen. Om succesvol te zijn, moeten ze andere immuuncellen en verschillende organen van je lichaam bij elkaar brengen.
Hiervoor scheiden ze specifieke eiwitten af, cytokinen genaamd. Dit zijn boodschappers die de aanwezigheid van een ziekteverwekker door je hele lichaam communiceren, ook naar je hersenen.
Zodra het cytokinesignaal je hersenen bereikt, veroorzaakt het veranderingen in de activiteit van veel hersenstructuren. Dit leidt tot de ontwikkeling van koorts, maar dat niet alleen.
Deze hersenveranderingen leiden er ook toe dat je je anders voelt en anders handelt: je bent veel minder gemotiveerd om dingen te doen die je normaal leuk vindt en ligt liever alleen en in bed. Uiteindelijk voel je je vermoeid en heb je gebrek aan eetlust. Maar je kunt ook gevoeliger zijn voor negatieve prikkels, waardoor je gemakkelijk verdrietig en angstig wordt.
De gevoelens van ziekte worden getriggerd door je immuunsysteem.
Credit: Julie Lasselin; zieke persoon: brgfx/Freepik, CC BY-SA
Dat betekent dat de psychologische ervaring van ziekte niet alleen wordt veroorzaakt door je hersenen of de ziekteverwekker zelf – het lijkt te worden ontketend door je eigen immuunsysteem.
Mensen één dag ziek maken
Hoe kunnen we er zeker van zijn dat de gevoelens van ziekte echt veroorzaakt worden door ons eigen immuunsysteem, en niet door de ziekteverwekker? Onderzoekers hebben aangetoond dat zulke gevoelens kunnen worden opgeroepen zonder dat er een echte ziekteverwekker aanwezig is.
Mijn onderzoeksgroep, en enkele andere in de wereld, activeren opzettelijk de natuurlijke afweer van gezonde en jonge vrijwilligers, zonder gebruik te maken van een ziekteverwekker. In verschillende van onze experimenten injecteerden we meer dan 100 deelnemers met een kleine dosis lipopolysaccharide, een bestanddeel van het membraan van de bacterie Escherichia Coli. Omdat immuuncellen dit bestanddeel herkennen als een pathogene bedreiging (hoewel er geen echte bacteriën aanwezig zijn), worden ze geactiveerd en gaan cytokinen produceren.
Net als bij een echte infectie, maar zonder de aanwezigheid van een ziekteverwekker, bereikt het cytokinesignaal de hersenen en lokt het gedragsveranderingen uit samen met het gevoel van ziekte (samen “ziektegedrag” genoemd).
Interessant genoeg rapporteerden onze deelnemers dezelfde symptomen – malaise, vermoeidheid en lichaamspijn – zonder dat ze tegen een infectie vochten. Op de foto’s hieronder kun je zelfs zien dat ze er minder goed uitzien na de injectie.
De deelnemers zeiden dat ze liever thuis waren dan in onze studiezaal en dat ze niet langer geïnteresseerd waren in het uitvoeren van de verschillende taken die we hen vroegen. En hoewel ze voor de injectie niet specifiek angstig of verdrietig waren, meldden verschillende deelnemers dat ze zich na de injectie angstig en somber voelden.
Omdat er geen echte bacteriën in het bloed zaten en omdat de lever en de immuuncellen de bacteriële componenten snel uit het bloed verwijderen, duurde de productie van cytokinen slechts een paar uur, meestal vijf tot acht uur. En de ziektegevoelens, inclusief de sterke negatieve emoties die slechts een paar uur eerder waren veroorzaakt, verdwenen ook binnen dit tijdsbestek.
Waarom voelen we ons ellendig tijdens infecties?
De vraag is nu: moeten we ons ziek voelen tijdens een infectie? En zo ja, waarom? Wel, zelfs als je je er niet helemaal bewust van bent, kost het bestrijden van een ziekteverwekker ongelooflijk veel energie. Zowel de activiteit van je immuuncellen als de stijging van je lichaamstemperatuur eisen een zware tol. De enige manier waarop je lichaam met deze hoge energiebehoefte kan omgaan, is door de activiteit van organen die niet direct nodig zijn, sterk te verminderen.
Ziektegevoelens zorgen er uiteindelijk voor dat je lichaamsenergie niet wordt gebruikt voor activiteiten die op het moment van een infectie niet essentieel zijn – je moet rustig blijven en thuis blijven. Ze helpen je dus om je spieren en zelfs je hersenen niet te gebruiken – waardoor je de sportschool of uitgebreid studeren overslaat. En omdat je je verdrietig en angstig voelt, heb je geen zin om uit te gaan en te feesten met je vrienden.
De ziektegevoelens zijn dus waarschijnlijk gunstig in de strijd tegen de ziekteverwekker.
Dit is waarschijnlijk de reden waarom alle gewervelde dieren, en zelfs ongewervelde zoals bijen en mieren, zich gedragen zoals wij tijdens infecties.
Het zal dus waarschijnlijk moeilijk zijn om je eenvoudigweg een weg te denken uit een somber gevoel als je ziek bent. Maar ik hoop dat dit inzicht je zal helpen om de negatieve gedachten weg te nemen wanneer je geconfronteerd wordt met een winterziekte. Voel je niet schuldig of bezorgd omdat je je ellendig voelt – dat is heel normaal.
Een gezonde manier om te reageren zou eigenlijk kunnen zijn om deze gevoelens te omarmen als een normale reactie van je lichaam wanneer het ziekteverwekkers moet bestrijden. Als je dat niet doet, is de kans groot dat je in een spiraal van schuld, angst en negatieve emoties terechtkomt die steeds erger wordt.
En trouwens, als je je ellendig voelt in de dagen na een vaccinatie… Maak je geen zorgen – het betekent ook dat je immuunsysteem aan het werk is.
Julie Lasselin ontvangt financiering van de Zweedse Onderzoeksraad (vetenskapsrådet), Riksbankens Jubileumsfond en het Osher centrum voor integratieve gezondheid aan het Karolinska Institutet.
