Tetra Images LLC/ Alamy
Een barende vrouw heeft het vreselijk moeilijk en roept plotseling: “Moet niet! Zou niet! Kan niet! Niet doen! Kan niet!”
“Maak je geen zorgen,” zegt de dokter. “Het zijn maar weeën.”
Tot nu toe hebben verschillende theorieën geprobeerd te verklaren wat iets grappig genoeg maakt om ons aan het lachen te maken. Deze omvatten overtreding (iets wat verboden is), het doorprikken van een gevoel van arrogantie of superioriteit (spot), en incongruentie – de aanwezigheid van twee onverenigbare betekenissen in dezelfde situatie.
Ik besloot alle beschikbare literatuur over lachen en humor die de afgelopen tien jaar in het Engels is gepubliceerd, door te nemen om na te gaan of er nog andere conclusies konden worden getrokken. Na het doornemen van meer dan honderd artikelen heeft mijn studie één nieuwe mogelijke verklaring opgeleverd: lachen is een instrument dat de natuur ons misschien heeft gegeven om ons te helpen overleven.
Ik keek naar onderzoekspapers over theorieën over humor die belangrijke informatie verschaften over drie gebieden: de fysieke kenmerken van lachen, de hersencentra die verband houden met het produceren van lachen, en de gezondheidsvoordelen van lachen. Dit waren meer dan 150 artikelen die bewijs leverden voor belangrijke kenmerken van de omstandigheden waarin mensen lachen.
Door alle theorieën in specifieke gebieden te ordenen, kon ik het proces van het lachen in drie hoofdstappen samenvatten: verbijstering, oplossing en een potentieel “all-clear”-signaal, zoals ik zal uitleggen.
Dit roept de mogelijkheid op dat lachen door natuurlijke selectie gedurende de afgelopen millennia in stand is gehouden om de mens te helpen overleven. Het zou ook kunnen verklaren waarom we ons aangetrokken voelen tot mensen die ons aan het lachen maken.
De evolutie van de lach
De incongruentietheorie is een goede verklaring voor humoristisch lachen, maar is niet voldoende. In dit geval gaat lachen niet over een alomtegenwoordig gevoel van dingen die uit de pas lopen of onverenigbaar zijn. Het gaat erom dat we ons in een specifieke situatie bevinden die onze verwachtingen van normaliteit ondermijnt.
Als we bijvoorbeeld een tijger door een stadsstraat zien lopen, kan dat onlogisch lijken, maar het is niet komisch – integendeel, het zou angstaanjagend zijn. Maar als de tijger zich als een bal voortrolt, wordt het komisch.
Animatie-anti-held Homer Simpson maakt ons aan het lachen als hij van het dak van zijn huis valt en stuitert als een bal, of als hij zijn zoon Bart probeert te “wurgen”, met zijn ogen wijd open en zijn tong flapperend alsof hij van rubber is. Dit zijn voorbeelden van de menselijke ervaring die overgaat in een overdreven cartoonversie van de wereld waarin alles – vooral het belachelijke – kan gebeuren.
Maar om grappig te zijn moet de gebeurtenis ook als ongevaarlijk worden ervaren. We lachen omdat we erkennen dat de tijger of Homerus nooit effectief anderen kwetsen, of zelf gekwetst worden, omdat hun werelden in wezen niet echt zijn.
We kunnen het lachen dus terugbrengen tot een proces in drie stappen. Eerst is een situatie nodig die vreemd lijkt en een gevoel van ongerijmdheid (verbijstering of paniek) opwekt. Ten tweede moet de zorg of stress die de ongerijmde situatie heeft veroorzaakt, worden uitgewerkt en overwonnen (oplossing). Ten derde fungeert de lach als een sirene om de omstanders te waarschuwen (opluchting) dat ze veilig zijn.
Lachen zou wel eens een signaal kunnen zijn dat mensen al duizenden jaren gebruiken om anderen te laten zien dat een vecht- of vluchtreactie niet nodig is en dat de waargenomen dreiging voorbij is. Daarom werkt lachen vaak aanstekelijk: het verenigt ons, maakt ons gezelliger, signaleert het einde van angst of zorgen. Lachen is levensbevestigend.
We kunnen dit direct vertalen naar de film Modern Times uit 1936, waar Charlie Chaplins komische zwerverfiguur obsessief bouten vastzet in een fabriek als een robot in plaats van een mens. Het maakt ons aan het lachen omdat we onbewust anderen willen laten zien dat het verontrustende schouwspel van een tot robot gereduceerde man een fictie is. Hij is een mens, geen machine. Er is geen reden tot paniek.
Hoe humor effectief kan zijn
Op dezelfde manier begint de grap aan het begin van dit artikel met een scène uit het normale leven, gaat dan over in iets wat een beetje vreemd en verbijsterend is (de vrouw gedraagt zich onlogisch), maar waarvan we uiteindelijk beseffen dat het niet ernstig is en eigenlijk heel komisch (de dubbele betekenis van het antwoord van de dokter wekt opluchting), waardoor er gelachen wordt.
Zoals ik in een eerdere studie over het menselijk gedrag van huilen heb laten zien, is lachen van groot belang voor de fysiologie van ons lichaam. Net als wenen – en kauwen, ademen of lopen – is lachen een ritmisch gedrag dat een bevrijdingsmechanisme is voor het lichaam.
De hersencentra die het lachen reguleren zijn die welke emoties, angsten en zorgen beheersen. Het loslaten van de lach doorbreekt de stress of spanning van een situatie en overspoelt het lichaam met opluchting.
Humor wordt vaak gebruikt in een ziekenhuisomgeving om patiënten te helpen bij hun genezing, zoals studies naar clownstherapie hebben aangetoond. Humor kan ook de bloeddruk en het immuunsysteem verbeteren, en angst en depressie helpen overwinnen.
Onderzoek dat in mijn overzicht is onderzocht heeft ook aangetoond dat humor belangrijk is in het onderwijs, en wordt gebruikt om concepten en gedachten te benadrukken. Humor met betrekking tot cursusmateriaal houdt de aandacht vast en zorgt voor een meer ontspannen en produktieve leeromgeving. In een onderwijssetting vermindert humor ook angst, bevordert het de deelname en verhoogt het de motivatie.
Liefde en lachen
Het bekijken van deze gegevens over lachen maakt ook een hypothese mogelijk over waarom mensen verliefd worden op iemand omdat “ze me aan het lachen maken”. Het is niet alleen een kwestie van grappig zijn. Het zou iets complexers kunnen zijn. Als de lach van iemand anders de onze uitlokt, dan geeft die persoon aan dat we ons kunnen ontspannen, dat we veilig zijn – en dat schept vertrouwen.
Lachen schept banden en intimiteit.
nektarstock/ Alamy
Als onze lach wordt opgewekt door hun grappen, heeft dat tot gevolg dat we angsten overwinnen die veroorzaakt worden door een vreemde of onbekende situatie. En als iemands vermogen om grappig te zijn ons inspireert om onze angsten te overwinnen, voelen we ons meer tot hem aangetrokken. Dat zou kunnen verklaren waarom we diegenen aanbidden die ons aan het lachen maken.
In deze tijd denken we niet meer na over lachen. We genieten er gewoon van als een opbeurende ervaring en voor het gevoel van welzijn dat het met zich meebrengt. Evolutionair gezien heeft dit zeer menselijke gedrag wellicht een belangrijke functie vervuld in termen van gevaarbewustzijn en zelfbehoud. Zelfs nu nog, als we in aanraking komen met gevaar, reageren we vaak lachend vanwege een gevoel van pure opluchting.
Carlo Valerio Bellieni werkt niet voor, geeft geen advies, heeft geen aandelen in of ontvangt geen financiering van een bedrijf of organisatie die baat heeft bij dit artikel, en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten zijn academische aanstelling.