Ajnabia odysseus leefde 66 miljoen jaar geleden en was daarmee één van de laatste dinosauriërs op aarde. Raul Martin
Zesenzestig miljoen jaar geleden trof een asteroïde de aarde met de kracht van 10 miljard atoombommen en veranderde de loop van de evolutie. De hemel werd donkerder en planten stopten met fotosynthese. De planten stierven, daarna de dieren die zich ermee voedden. De voedselketen stortte in. Meer dan 90% van alle soorten verdween. Toen het stof was neergedaald, waren alle dinosaurussen uitgestorven, behalve een handvol vogels.
Maar deze catastrofale gebeurtenis maakte de menselijke evolutie mogelijk. De overlevende zoogdieren floreerden, inclusief kleine proto-primaten die tot ons zouden evolueren.
Na de asteroïde.
Joschua Knuppe
Stel je voor dat de asteroïde gemist had, en de dinosauriërs overleefden. Stel je voor dat hoogontwikkelde raptors hun vlag op de maan planten. Dinosaurus wetenschappers, die relativiteit ontdekken, of een hypothetische wereld bespreken waarin, ongelooflijk, zoogdieren de Aarde overnamen.
Dit klinkt misschien als slechte science fiction, maar het raakt aan enkele diepe, filosofische vragen over evolutie. Is de mensheid hier toevallig, of is de evolutie van intelligente werktuiggebruikers onvermijdelijk?
Hersenen, gereedschap, taal en grote sociale groepen maken ons tot de dominante soort op aarde. Er zijn 8 miljard Homo sapiens op zeven continenten. In gewicht zijn er meer mensen dan alle wilde dieren.
We hebben de helft van het land aangepast om ons te voeden. Je zou kunnen zeggen dat wezens als mensen wel moesten evolueren.
In de jaren tachtig stelde paleontoloog Dale Russell een gedachte-experiment voor waarin een vleesetende dinosaurus evolueerde tot een intelligente werktuiggebruiker. Deze “dinosauroid” was groot van geest met opponeerbare duimen en liep rechtop.
Het is niet onmogelijk, maar wel onwaarschijnlijk. De biologie van een dier beperkt de richting van zijn evolutie. Je uitgangspunt beperkt je eindpunten.
Als je stopt met studeren, word je waarschijnlijk geen hersenchirurg, advocaat of Nasa raketwetenschapper. Maar je zou een artiest, acteur of ondernemer kunnen worden. De paden die we in het leven nemen, openen sommige deuren en sluiten andere. Dat geldt ook voor de evolutie.
Reusachtige dinosaurussen en zoogdieren door de tijd heen.
Nick Longrich
Denk aan de grootte van dinosaurussen. Vanaf het Jura evolueerden sauropode dinosauriërs, Brontosaurus en verwanten tot reuzen van 30-50 ton, tot 30 meter lang – tien keer het gewicht van een olifant en zo lang als een blauwe vinvis. Dit gebeurde in meerdere groepen, waaronder Diplodocidae, Brachiosauridae, Turiasauridae, Mamenchisauridae en Titanosauria.
Dit gebeurde op verschillende continenten, in verschillende tijden en in verschillende klimaten, van woestijnen tot regenwouden. Maar andere dinosauriërs die in deze omgevingen leefden werden geen superreuzen.
De rode draad tussen deze dieren was dat het sauropoden waren. Iets in de anatomie van de sauropoden – longen, holle botten met een hoge sterkte-gewicht verhouding, metabolisme of al die dingen – ontsloot hun evolutionaire potentieel. Het liet hen groot worden op een manier die geen enkel landdier ooit had, of sindsdien heeft.
Evenzo ontwikkelden de vleesetende dinosauriërs herhaaldelijk enorme roofdieren van tien meter en meerdere tonnen. Gedurende 100 miljoen jaar ontwikkelden megalosauriërs, allosauriërs, carcharodontosauriërs, neovenatoriërs en tenslotte tyrannosauriërs reusachtige apexroofdieren.
Hersengrootte versus lichaamsmassa voor dinosauriërs, zoogdieren en vogels.
Nick Longrich
Dinosaurussen deden grote lichamen goed. Grote hersenen niet zozeer. Dinosauriërs vertoonden een zwakke trend naar grotere hersenen in de tijd. Juradinosaurussen zoals Allosaurus, Stegosaurus en Brachiosaurus hadden kleine hersenen.
Tegen het late Krijt, 80 miljoen jaar later, hadden tyrannosaurussen en eendenbekken grotere hersenen ontwikkeld. Maar ondanks zijn grootte, wogen de hersenen van de T. rex nog steeds slechts 400 gram. Een Velociraptor brein woog 15 gram. Het gemiddelde menselijke brein weegt 1,3 kilogram.
Dinosaurussen betraden in de loop der tijd nieuwe niches. Kleine planteneters kwamen vaker voor en vogels diversifieerden. Langpotige vormen evolueerden later, wat wijst op een wapenwedloop tussen lichtvoetige roofdieren en hun prooi.
Dinosauriërs lijken een steeds complexer sociaal leven te hebben gehad. Ze begonnen in kuddes te leven en ontwikkelden uitgebreide hoorns voor gevechten en vertoon. Toch lijken dinosauriërs zich meestal te herhalen, door reusachtige planteneters en vleeseters met kleine hersenen te ontwikkelen.
Er is weinig in 100 miljoen jaar dinosaurusgeschiedenis dat erop wijst dat ze iets radicaal anders hadden gedaan als de asteroïde niet had ingegrepen. We zouden waarschijnlijk nog steeds die supergrote, langnekige herbivoren en enorme tyrannosaurus-achtige roofdieren hebben.
Ze zouden iets grotere hersenen hebben ontwikkeld, maar er is weinig bewijs dat ze tot genieën zouden zijn geëvolueerd. Het is ook niet waarschijnlijk dat zoogdieren hen zouden hebben verdrongen. Dinosauriërs monopoliseerden hun omgeving tot het einde, toen de asteroïde insloeg.
Zoogdieren hadden ondertussen andere beperkingen. Zij evolueerden nooit supergrote herbivoren en carnivoren. Maar zij ontwikkelden herhaaldelijk grote hersenen. Enorme hersenen (even groot of groter dan de onze) evolueerden bij orka’s, potvissen, baleinwalvissen, olifanten, zeeluipaarden en mensapen.
Tegenwoordig hebben enkele afstammelingen van dinosauriërs – vogels zoals kraaien en papegaaien – complexe hersenen. Ze kunnen gereedschap gebruiken, praten en tellen. Maar het zijn zoogdieren zoals apen, olifanten en dolfijnen die de grootste hersenen en meest complexe gedragingen ontwikkelden.
Was de eliminatie van de dinosauriërs een garantie dat zoogdieren intelligentie zouden ontwikkelen?
Wel, misschien niet.
Uitgangspunten kunnen eindpunten beperken, maar ze garanderen ze ook niet. Steve Jobs, Bill Gates en Mark Zuckerberg zijn allemaal gestopt met studeren. Maar als stoppen met studeren je automatisch multimiljardair zou maken, dan zou elke schoolverlater rijk zijn. Zelfs als je op de juiste plek begint, heb je kansen en geluk nodig.
De evolutionaire geschiedenis van primaten suggereert dat onze evolutie allesbehalve onvermijdelijk was. In Afrika evolueerden primaten tot apen met een groot brein en brachten in 7 miljoen jaar de moderne mens voort. Maar elders ging de evolutie van primaten heel anders.
Leeuwentamarin, een Zuid-Amerikaanse aap.
Wikipedia
Toen apen 35 miljoen jaar geleden Zuid-Amerika bereikten, evolueerden ze gewoon in meer apensoorten. En primaten bereikten tenminste drie keer Noord-Amerika, 55 miljoen jaar geleden, 50 miljoen jaar geleden en 20 miljoen jaar geleden. Toch evolueerden ze niet tot een soort die kernwapens en smartphones maakt. In plaats daarvan stierven ze om onbegrijpelijke redenen uit.
In Afrika, en Afrika alleen, nam de evolutie van primaten een unieke richting. Iets van Afrika’s fauna, flora of geografie dreef de evolutie van apen aan: terrestrische, grote lichamen, grote hersenen, werktuiggebruikende primaten. Zelfs toen de dinosauriërs verdwenen waren, had onze evolutie de juiste combinatie van kansen en geluk nodig.
Nicholas R. Longrich werkt niet voor, heeft geen adviesfuncties, bezit geen aandelen in en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel, en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten zijn academische aanstelling.
