Er zijn nog maar weinig wilde katten zoals deze over in hun natuurlijke habitat in Schotland. Mark Bridger
Het is onwaarschijnlijk dat je er een hebt gezien, maar wilde katten houden zich nog steeds vast aan een klauw in Schotland. De meeste katten die in Schotland in het wild leven, zijn hybride katten met een mix van wilde katten en huiskatten of verwilderde huiskatten. Maar de nieuwe studie van mijn team toonde aan dat ze bijna 2000 jaar naast huiskatten leefden voordat ze zich met elkaar vermengden.
De Europese wilde kat, een van onze zeldzaamste en meest ongrijpbare zoogdiersoorten, is de afgelopen paar honderd jaar in heel Europa en Groot-Brittannië achteruitgegaan. Aan het eind van de 19e eeuw waren wilde katten volledig verdwenen uit Engeland en Wales en tegenwoordig komen ze alleen nog voor in de Schotse Hooglanden.
Habitatverlies en de jacht zijn twee van de grootste bedreigingen voor deze soort in zijn hele verspreidingsgebied, maar in Schotland is hybridisatie met huiskatten nu de grootste bedreiging voor deze populatie. Kruisingen tussen de twee soorten komen nu veel voor.
Deze geleidelijke erosie van het genoom van de wilde kat (de DNA-instructies voor alles wat een wilde kat tot een wilde kat maakt) kan leiden tot het volledig uitsterven van deze soort in Groot-Brittannië. Onder wetenschappers staat dit bekend als genetische overstroming.
Hoe lang is dit al gaande?
Hoewel huiskatten en wilde katten verschillende soorten zijn, genetisch meer verschillend dan honden en wolven, lijken ze op elkaar. Tamme katten, die afstammen van de Afrikaans-Aziatische wilde kat, raakten wijdverspreid in Groot-Brittannië in de Romeinse tijd.
Wilde katten in Schotland zijn een subpopulatie van Europese wilde katten en komen al voor in Groot-Brittannië sinds het einde van de laatste ijstijd, ongeveer 10.000 jaar geleden. Ons onderzoek, dat gebruik maakte van de genomen van oude katten uit prehistorisch Groot-Brittannië (rond 6.000 v. Chr.) tot nu, laat zien dat de twee soorten zich tot voor kort van elkaar gescheiden hielden.
Dit kan verwacht worden voor twee soorten zoals deze, die verschillende gedragspatronen en habitatvoorkeuren hebben. Wilde katten blijven uit de buurt van mensen en geven de voorkeur aan natuurlijke, beboste gebieden – in tegenstelling tot huiskatten die goed gedijen in door mensen aangepaste omgevingen.
De studie van mijn team toonde echter aan dat er ongeveer 60 jaar geleden een plotselinge verschuiving plaatsvond naar steeds frequentere kruisingen, waardoor de overgebleven wilde katten in Schotland snel overweldigd werden.
Wat veranderde er?
De recente geschiedenis van hybridisatie tussen de twee soorten suggereert sterk dat hybridisatie eerder een symptoom dan de oorzaak is van de achteruitgang van wilde katten in Groot-Brittannië.
Er wordt op wilde katten gejaagd voor de sport en ze worden ook vervolgd als een plaag, waardoor hun aantallen afnemen. Modern landbeheer heeft geleid tot het kappen van grote delen van de Schotse bossen (vaak voor hout of landbouw), waardoor wilde katten mogelijk in meer door mensen gedomineerde omgevingen terechtkomen, waar de kans groter is dat ze een huiskat tegenkomen.
De 20e eeuw zag ook een stijging in het bezit van huiskatten, dat nu op een historisch hoogtepunt is in het Verenigd Koninkrijk. Hoewel het moeilijk kan zijn om het aantal verwilderde huiskatten bij te houden, is de populatiegrootte waarschijnlijk aanzienlijk groter dan de populatie wilde katten.
Onze studie benadrukte de druk die ziekteoverdracht uitoefent op wilde kattenpopulaties. Huiskatten zijn een bekende bron van kattenziekten, zoals het feline immunodeficiëntievirus, het feline calicivirus en hemoplasma-infectie, die kunnen worden doorgegeven aan wilde katten en dodelijk kunnen zijn.
Wildkatten lijken op huiskatten.
Libor Fousek/Shutterstock
Onze studie vergeleek de genomen van hybride, wilde en huiskatten. De hybride populatie vertoonde genetische patronen die suggereren dat ze immuniteit ontwikkelen tegen deze ziekten, met behulp van genen die geërfd zijn van de ouders van huiskatten. Hoewel dit op korte termijn bescherming kan bieden tegen kattenziekten, resulteert dit in DNA van huiskatten dat meelift, waardoor het effect van genetische overwoekering misschien wordt versneld.
Zonder ingrijpen zullen de weinige wilde katten die overblijven zich kruisen met huiskatten en zal het genoom van de wilde kat een fractie van een procent bijdragen aan het genoom van de huiskat. De biologische en gedragsmatige aanpassingen die geëvolueerd zijn in de Europese wilde kat zullen verloren gaan.
Maakt dit iets uit?
Menselijk gedrag (zoals het vervoeren van soorten over de hele wereld, het binnendringen van wilde habitats en klimaatverandering) zorgt wereldwijd voor een toename van hybridisatie. Natuurbeschermers debatteren over het risiconiveau dat dit met zich meebrengt voor wildpopulaties en over de beste aanpak voor natuurbehoud.
Lees meer:
Hybride toekomst? Kruisen kan warmtemijdende soorten weerbaarder maken tegen klimaatverandering
In sommige gevallen kan hybridisatie gunstig zijn, omdat het nieuwe genetische diversiteit met zich meebrengt die soorten kan helpen overleven in omgevingen die steeds meer door mensen worden gedomineerd. De gevolgen van hybridisatie zijn echter onvoorspelbaar en het is moeilijk om een oplossing te vinden die in elk geval werkt.
Voor de wilde kat is hybridisatie een tweesnijdend zwaard. Het bracht ziekteresistentie die het overleven van de populatie op korte termijn bevorderde, maar ten koste van de bedreiging van de genetische aanpassingen die de soort uniek maakten.
Wat nu voor wilde katten?
Het onderzoek van mijn team benadrukt de waarde van de populatie wilde katten in gevangenschap in het Verenigd Koninkrijk. Deze populatie werd voor het eerst opgericht in 1960 en de oprichters dateren grotendeels van voor de hybridisatie in Schotland. De populatie in gevangenschap vormt nu een belangrijke levensader voor het herstel van deze soort in Groot-Brittannië.
Saving Wildcats, een samenwerkingsverband geleid door de Royal Zoological Society of Scotland, voert een fokprogramma uit om wilde katten in het wild uit te zetten. De eerste vrijlatingen in het wild zijn dit jaar begonnen, met 19 vrijgelaten katten in het Cairngorms Connect gebied van het Cairngorms National Park.
Het monitoren van de nieuw uitgezette katten zal ons vitale inzichten geven over hoe we soorten zoals de wilde kat kunnen beschermen. Hoe meer we begrijpen over de effecten en de geschiedenis van hybridisatie, hoe meer we zullen begrijpen over hoe we het behoud van wilde dieren in de toekomst het beste kunnen beheren.
Joanna Howard-McCombe ontving financiering van NERC, de RZSS en de People's Trust for Endangered Species.
Mark Beaumont ontving financiering van NERC.
Daniel J. Lawson werkt niet voor, heeft geen adviesfuncties, bezit geen aandelen in en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten zijn academische aanstelling.