Volwassen Neanderthaler man, gebaseerd op 40.000 jaar oude resten gevonden bij Spy in België. IR Stone/Shutterstock
De wetenschappelijke studie van de menselijke evolutie heeft ons historisch gezien gerustgesteld over een geruststellende orde der dingen. Ze heeft de mens afgeschilderd als slimmer, intellectueler en zorgzamer dan onze voorouders.
Van archeologische reconstructies van Neanderthalers als gebogen, harig en bruut, tot films over holbewoners, kregen onze oude voorouders een slechte pers.
In de afgelopen vijf jaar hebben ontdekkingen deze onevenwichtige visie op zijn kop gezet. In mijn recente boek, Hidden Depths: The Origins of Human Connection, betoog ik dat dit even belangrijk is voor hoe we onszelf vandaag de dag zien en dus hoe we ons onze toekomst voorstellen, als voor ons begrip van ons verleden.
Zes onthullingen springen eruit.
1. Er zijn meer menselijke soorten dan we ons ooit konden voorstellen
Soorten als Homo Longi zijn pas in 2018 geïdentificeerd. Er zijn nu 21 bekende mensensoorten.
In de afgelopen jaren hebben we ons gerealiseerd dat onze Homo sapien voorouders misschien wel acht van deze verschillende soorten mensen hebben ontmoet, van robuuste en gedrongen soorten waaronder Neanderthalers en hun nauwe verwanten Denisovanen, tot de korte (minder dan 5ft lang) en klein-breinige mensen zoals Homo naledi.
Maar Homo sapiens was niet de onvermijdelijke evolutionaire bestemming. Ze passen ook niet in een eenvoudige lineaire progressie of vooruitgangsladder. De hersenen van Homo naledi waren misschien kleiner dan die van een chimpansee, maar er zijn aanwijzingen dat ze cultureel complex waren en rouwden om hun doden.
Neanderthalers maakten symbolische kunst, maar ze waren niet hetzelfde als wij. Neanderthalers hadden veel verschillende biologische aanpassingen, waaronder wellicht een winterslaap.
2. Hybride mensen maken deel uit van onze geschiedenis
Hybride mensensoorten, ooit door deskundigen gezien als science fiction, kunnen een sleutelrol hebben gespeeld in onze evolutie. Het bewijs voor het belang van hybriden komt uit de genetica. Het spoor zit niet alleen in het DNA van onze eigen soort (dat vaak belangrijke van Neanderthalers geërfde genen bevat), maar ook in skeletten van hybriden.
Een voorbeeld is “Denny”, een meisje met een Neanderthaler moeder en Denisovan vader. Haar botten werden gevonden in een grot in Siberië.
3. We hebben geluk.
Ons evolutionaire verleden is rommeliger dan wetenschappers vroeger dachten. Heb je ooit last gehad van rugpijn? Of jaloers naar je hond gestaard terwijl hij over een oneffen landschap slingerde?
Dat zou genoeg moeten zijn om je te laten zien dat we verre van perfect aangepast zijn. We weten al enige tijd dat de evolutie oplossingen in elkaar knutselt als reactie op een ecosysteem dat misschien al veranderd is. Maar veel van de veranderingen in onze menselijke evolutionaire lijn zijn misschien het resultaat van toeval.
Bijvoorbeeld, wanneer geïsoleerde populaties een kenmerk hebben, zoals een aspect van hun uiterlijk, dat niet veel verschil maakt voor hun overleving en deze vorm blijft veranderen bij afstammelingen. Kenmerken van Neanderthalers’ gezichten (zoals hun geprononceerde wenkbrauwen) of lichaam (inclusief grote ribbenkasten) zouden eenvoudigweg het gevolg kunnen zijn van genetische drift.
Epigenetica, waarbij genen alleen in specifieke omgevingen worden geactiveerd, compliceert de zaken ook. Genen kunnen bijvoorbeeld iemand voorbestemmen tot depressie of schizofrenie. Toch kunnen ze die aandoening alleen ontwikkelen als ze worden geactiveerd door dingen die hen overkomen.
4. Ons lot is verweven met de natuur
We kunnen ons misschien graag voorstellen dat we meester zijn over het milieu. Maar het is
steeds duidelijker dat ecologische veranderingen ons gevormd hebben.
Het ontstaan van onze eigen soort viel samen met grote verschuivingen in het klimaat, omdat wij ons op die momenten meer gingen onderscheiden van andere soorten. Alle andere mensensoorten schijnen te zijn uitgestorven als gevolg van klimaatveranderingen.
Drie belangrijke mensensoorten Homo erectus, Homo heidelbergensis en Homo neanderthalensis stierven uit met grote klimaatsveranderingen zoals de Adams gebeurtenis. Dit was een tijdelijke uitval van het magnetisch veld van de aarde 42.000 jaar geleden, die samenviel met het uitsterven van de Neanderthalers.
5. Vriendelijkheid is een evolutionair voordeel
Onderzoek heeft nieuwe redenen aan het licht gebracht om hoopvol te zijn over toekomstige menselijke samenlevingen. Wetenschappers geloofden vroeger dat de gewelddadige delen van de menselijke natuur ons een voorsprong gaven op de evolutieladder.
Maar er is bewijs opgedoken van de zorgzame kant van de menselijke natuur en de bijdrage daarvan aan ons succes. Oude skeletten vertonen opmerkelijke tekenen van overleven na ziekte en verwondingen, wat zonder hulp moeilijk zo niet onmogelijk zou zijn geweest.
Het spoor van menselijk mededogen gaat anderhalf miljoen jaar terug. Wetenschappers hebben medische kennis getraceerd tot tenminste de tijd van de Neanderthalers.
Altruïsme heeft veel belangrijke overlevingsvoordelen. Het stelde oudere leden van de gemeenschap in staat om belangrijke kennis door te geven. En medische zorg hield bekwame jagers in leven.
6. Wij zijn een gevoelige soort
De evolutie heeft ons emotioneel meer blootgesteld dan we ons willen voorstellen. Net als huishonden, waarmee we veel genetische aanpassingen delen, zoals een grotere tolerantie voor buitenstaanders en gevoeligheid voor sociale signalen, heeft de hypersociabiliteit van de mens een prijs: emotionele kwetsbaarheid.
We zijn gevoeliger voor hoe mensen om ons heen zich voelen, en kwetsbaarder voor sociale invloeden, we zijn vatbaarder voor emotionele stoornissen, voor eenzaamheid en voor depressie dan onze voorgangers. Onze complexe gevoelens zijn misschien niet altijd aangenaam om mee te leven, maar ze maken deel uit van belangrijke transformaties waardoor grote, verbonden gemeenschappen zijn ontstaan. Onze emoties zijn essentieel voor menselijke samenwerking.
Een gesocialiseerde wolf die geniet van aanhankelijk contact.
Vilmos Vincze / Wikimedia Commons:, CC BY
Dit is een veel minder geruststellende kijk op onze plaats in de wereld dan die van vijf jaar geleden. Maar onszelf zien als egoïstisch, rationeel en recht hebbend op een bevoorrechte plaats in de natuur heeft niet goed uitgepakt. Lees maar eens de laatste rapporten over de toestand van onze planeet.
Als we accepteren dat de mens geen toppunt van vooruitgang is, dan kunnen we niet gewoon wachten tot het goed komt. Ons verleden suggereert dat onze toekomst niet beter zal worden tenzij we er iets aan doen.
Penny Spikins ontving financiering van The John Templeton Foundation, grant 59475, voor de productie van Hidden Depths: the origins of human connection (White Rose University Press).
