L'Huillier en haar man tijdens de viering van de Nobelprijs in Lund. Sune Svanberg, CC BY-SA
Het grootste deel van de afdeling atoomfysica van de Universiteit van Lund zat in een ruime kamer met een groot scherm om te wachten op de bekendmaking van de Nobelprijswinnaars voor natuurkunde van 2023 door de Koninklijke Academie van Wetenschappen op 3 oktober. Natuurlijk is het Nobelgeheim perfect, maar er hing toch enige verwachting in de lucht.
Toen het scherm met de laureaten verscheen, inclusief het gezicht van onze collega Anne L’Huillier, ging het dak bijna omhoog van het gebrul – de grote lasers in de kelder moeten uit het lood zijn geslagen!
L’Huillier was echter nergens te bekennen – ze gaf een lezing voor studenten.
Nieuwe laserfaciliteit
Ongeveer 30 jaar geleden overwoog de atoomfysicagroep in Lund een nieuwe onderzoeksrichting. We kozen uiteindelijk voor het veld van hoogvermogen laser-materie interactie. Voor dit doel slaagden we erin om in 1992 een vrij unieke laser te verwerven (een zogenaamde terawattlaser), die 10 ultrakorte pulsen per seconde afvuurde.
Dit was mogelijk dankzij goede academische contacten met toonaangevende lasergroepen in de VS en Europa en met industriële partners. De genereuze steun van de Wallenberg Foundation (een belangrijke speler in de Zweedse onderzoeksfinanciering) zorgde voor de realisatie van misschien wel het meest aantrekkelijke systeem op dat moment voor het uitvoeren van geavanceerd onderzoek op een nieuw gebied van de atoomfysica.
Op dat moment was L’Huillier een opkomend onderzoeker in Frankrijk. Pas jaren eerder, in 1987, had ze ontdekt dat er veel verschillende boventonen van licht ontstaan als je infrarood laserlicht door een edelgas stuurt – als gevolg van de interactie tussen het gas en de laser.
Met onze nieuwe faciliteit konden we L´Huillier aantrekken om naar Lund te komen met haar eigen speciale experimentele opstelling. Dit was heel natuurlijk omdat we, als voorbereiding op het project, ook een bezoek hadden gebracht aan het CEA Saclay Center waar ze werkte. Ik nodigde haar ook uit om een van de belangrijkste sprekers te zijn bij de opening van onze nieuwe faciliteit in Lund.
Toen we ter plaatse waren voor de experimenten, werd het ons meteen duidelijk dat L’Huillier een extreem getalenteerde fysicus was, zowel wat betreft experimenten als theorie, met een grote belofte voor de toekomst. We publiceerden ons eerste gezamenlijke artikel in 1993.
L’Huillier voelde zich goed bij Lund en besloot om verschillende redenen te blijven. Eerst kreeg ze een lectoraat en later een professoraat, dat we gefinancierd kregen. Dit was een gelukstreffer voor Lund – L’Huillier had gemakkelijk prestigieuze posities elders kunnen krijgen.
L’Huillier.
Sune Svanberg, CC BY-SA
Ze was ook erg toegewijd aan het leren van Zweeds. Dat zegt veel. In een klein land als Zweden is Engels de natuurlijke taal in een internationale onderneming als wetenschap, maar L’Huillier werd absoluut vloeiend in onze “exotische” taal.
In een vroeg stadium droeg ik de leiding van het laboratorium voor krachtige lasers over aan L’Huillier en Claes-Göran Wahlström. Met de hulp van vele getalenteerde medewerkers heeft het vakgebied zich enorm ontwikkeld in Lund, waardoor het een van de toonaangevende centra is geworden in dit fascinerende onderzoeksveld.
L´Huillier zette haar werk met hoge harmonischen en de bijbehorende vorming van attoseconde laserpulsen energiek voort. Dit waren de gebieden waarvoor ze uiteindelijk de Nobelprijs won – werk dat wetenschappers heeft geholpen een venster te krijgen in de hogesnelheidswereld van elektronen.
In het bijzonder kon ze laten zien dat processen waarvan eerder werd aangenomen dat ze ogenblikkelijk plaatsvonden in feite met een extreem korte vertraging tot stand komen.
Bescheiden en rigoureus
L´Huillier is absoluut briljant. Desondanks heeft ze altijd een nogal bescheiden persoonlijkheid gehad. Ze geeft veel om haar medewerkers en studenten. Misschien is het haar bescheidenheid en gebrek aan interesse in roem en glamour die haar zo’n geweldige natuurkundige maken. Ze bezuinigt niet en heeft een diepe, oprechte interesse in wetenschap.
Ze was en is een waar rolmodel voor jonge wetenschappers – zowel vrouwen als mannen – en laat zien hoe uitstekend onderzoek gecombineerd kan worden met enthousiast onderwijs.
L´Huillier sprak uiteindelijk met de Koninklijke Academie in Stockholm tijdens een geplande pauze in haar klas. Later voegde ze zich bij ons feest, stralend en dolgelukkig. Dit was duidelijk de ultieme prestatie, de diamant tussen de vele andere onderscheidingen die ze al had gekregen.
De viering ging de hele middag door, samen met de leiding van de universiteit en studenten. L´Huillier stond in een eindeloze rij interviews. Het ontvangen van de hoogste wetenschappelijke onderscheiding zal haar leven zeker veranderen, maar ik ben er zeker van dat ze altijd dezelfde genereuze en bescheiden persoon zal blijven zoals we haar allemaal hebben leren kennen.
Onze hartelijke gelukwensen aan onze “eigen” Nobelprijswinnaar!
Sune Svanberg is emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Lund, die de eerste financiering ontving voor de bouw van de Lund High Power Laser Facility.