De Britse liefdadigheidsorganisatie CPRE voor het platteland vraagt om hulp bij haar Orion Star Count 2022-project. Je kunt dit weekend meedoen door te tellen hoeveel sterren je in Orion kunt zien en de resultaten te laten weten. Dat is het. Deze activiteit brengt mensen samen en stelt ons in staat de natuur te waarderen en de hemel daarboven te ervaren. Het illustreert hoe erfgoed verbonden is met de hemel en wat we verliezen door lichtvervuiling. Na de telling zou je naar je eigen huis – en zijn lichten – kunnen kijken en overwegen wat je kunt doen om onze hemel donker te houden.
De invloed van lichtvervuiling op het aantal sterren dat je in de richting van Orion kunt zien. Dit is een simulatie van de hemel boven de Dark Sky Discovery Site Suprise View in het Peak District National Park, UK, met behulp van Stellarium. Er worden vier verschillende hemelen gesimuleerd, van een stadshemel links tot de perfecte donkere hemel rechts. Merk op hoe je bij een landelijke hemel zelfs de Melkweg begint te zien als een witachtige band in de linkerbovenhoek, die een geschikt lichtvervuilingsniveau voor deze locatie voorstelt.
Daniel Brown (NTU)
De sterrentelling zal de huidige status van lichtvervuiling in kaart brengen door te laten zien waar de donkerste hemel in het Verenigd Koninkrijk is. Het kan lokale gemeenteraden informatie bieden om actie te ondernemen en lichtvervuiling te beperken. Enkele boosdoeners zijn slecht geïnstalleerde verlichting bij monumenten, sportterreinen of overmatige en ongeschikte straatverlichting.
In plaats van te meten hoe helder de hemel is – wat vrij lastig is – kunnen we gebruik maken van sterren. Sterren verschillen in helderheid, en gewoonlijk kan het menselijk oog onder goede omstandigheden sterren van 6-7 magnitudes waarnemen.
Een magnitude is een maat voor de helderheid van een ster. Ruwweg is de zwakste zichtbare ster ongeveer 6 magnitudes en de helderste ongeveer 0 magnitudes. Dit systeem is een erfenis van de Griekse astronoom Hipparchos – en werd later verbeterd door een van Nottingham’s eigen astronomen, Norman R. Pogson.
Naarmate de hemel helderder wordt – doordat slechte verlichting op aarde de hemel verlicht en licht naar ons terugzendt – kunnen we de zwakkere sterren niet meer zien. Als we dus een bepaald gebied aan de hemel kiezen, kunnen we aan de hand van het aantal sterren dat we daarin kunnen zien, een goed idee krijgen hoe helder de hemel is.
Hoe doe je mee?
Als je mee wilt doen, de sterrentelling vindt plaats tot 6 maart. Zorg ervoor dat je een heldere nacht zonder wolken of nevel kiest, want dat maakt de hemel helderder en de zichtbare sterren nog vager. Wacht in ieder geval tot 19.00 uur, dan is de zon flink onder en is de hemel zo donker als maar kan.
Zoek een plek die donker is, waar je je comfortabel en veilig voelt om naar de zuidelijke hemel te kijken. Neem de tijd en wacht minstens 20 minuten, zodat je ogen zich aan de duisternis kunnen aanpassen. Je ogen zijn prachtig en zeer gevoelig, maar hebben wat tijd nodig om volledig op nachtzicht over te schakelen. Die tijd kun je gebruiken om de sterren aan de hemel te verkennen – en het sterrenbeeld Orion te vinden.
Kijk in deze tijd van het jaar na zonsondergang naar het zuiden en Orion (zie de afbeelding hieronder voor aanwijzingen) zal een handspanne boven de horizon staan. Als je het gevonden hebt, moet je het aantal sterren tellen dat je kunt zien binnen de rechthoek gevormd door de vier hoeksterren in het sterrenbeeld Orion. Reken “de gordel van Orion” mee, maar niet de vier hoeksterren. Meld vervolgens het aantal via het online formulier op de CPRE-website.
Het sterrenbeeld Orion gezien boven een erfgoedlocatie in Portugal tijdens landmeetkundige werkzaamheden. Een gemakkelijk sterrenbeeld om te zien door zijn duidelijke drie gordelsterren. De afbeelding rechts toont de vier hoeksterren in Orion, inclusief Betelgeuse en Rigel. Je moet alle sterren tellen die je binnen die blauw gemarkeerde rechthoek aan de hemel ziet.
Daniel Brown (NTU)
Orion is een prachtig wintersterrenbeeld. Er zijn 88 sterrenbeelden die erkend zijn door de Internationale Astronomische Unie. Orion is een van de gemakkelijkste om te zien, met zeven heldere sterren die op een mens lijken. Bijzonder opvallend zijn de drie heldere sterren die de lijn van de Gordel van Orion vormen, evenals de beruchte rode ster Betelgeuse op de linkerbovenschouder en de witte ster Rigel rechtsonder op zijn voet.
Het sterrenbeeld Orion gezien boven het NTU observatorium in Nottingham, UK. Het kunstwerk stelt de hemelse jager Orion voor, met de meer vereenvoudigde lijnen die de relevante sterren verbinden. De dunne rode lijn toont de officiële grenzen van het sterrenbeeld Orion. De afbeelding is gevisualiseerd met behulp van stellarium.
Daniel Brown (NTU)
Sterrenkundig erfgoed
Als je naar Orion staart, denk je misschien dat het niet veel lijkt op een mythische jager zoals beschreven in de Griekse mythen, maar op iets heel anders. Maar als je naar deze sterren kijkt, zie je wat de bouwers van Stonehenge zagen, waar de farao’s van Egypte naar keken, en wat werd gebruikt om te navigeren tussen de eilanden van Polynesië. Het vormt een venster op ons erfgoed uit het verleden dat nu door lichtvervuiling voor ons wordt afgesloten.
Daniel Brown werkt niet voor, geeft geen advies aan, heeft geen aandelen in, en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel, en heeft buiten zijn academische aanstelling geen relevante affiliaties bekend gemaakt.