Roman Zaiets/Shutterstock
De Amerikaan Kevin Strickland werd vrijgesproken nadat hij 42 jaar in de gevangenis had gezeten omdat hij in november 2021 ten onrechte was veroordeeld voor een drievoudige moord. Zijn veroordeling uit 1978 was gebaseerd op een verkeerde identificatie van een ooggetuige. De ooggetuige zei later dat de politie haar onder druk zette om Strickland te identificeren, en probeerde haar getuigenis te laten herroepen, maar dat mislukte. Ze overleed in 2015.
Rechtshandhavingsinstanties worstelen wereldwijd met de onbetrouwbaarheid van ooggetuigenidentificatie en de schaarste aan fysieke aanwijzingen op plaatsen delict. Er is een overvloed aan bewijs dat aantoont dat verkeerde ooggetuigenidentificatie bijdraagt aan onterechte veroordelingen. De politie verzamelt slechts bij ongeveer 15% of minder van de plaatsen delict fysiek bewijsmateriaal. Dit maakt niet-fysiek bewijs zoals ooggetuigenverklaringen uiterst belangrijk.
Strickland en andere slachtoffers van onterechte identificatie, waaronder Thomas Raynard James – in april 2022 vrijgesproken na 32 jaar in de gevangenis te hebben gezeten – hadden met innovatieve technologie wellicht gered kunnen worden van langdurige gevangenisstraffen.
Ontwikkeld door wijlen Peter Rosenfeld, een professor aan de Northwestern University, wordt het Complex Trial Protocol (CTP) beschouwd als een betrouwbare en degelijke methode voor het analyseren van een specifieke hersengolf, bekend als de P300. Deze relatief goedkope en niet-invasieve techniek zou kunnen worden gebruikt om vast te stellen of een getuige of een verdachte cruciale stukjes informatie in verband met een misdrijf herkent, die alleen bekend zijn bij die persoon en de autoriteiten.
Hoe het werkt
We zijn allemaal wel eens in situaties geweest waarin onze aandacht werd getrokken door het horen van onze naam in een sociale omgeving. Deze reflex is sinds het begin van de mensheid een kenmerk van overleving geweest om ons in staat te stellen te detecteren of een bepaald geluid of een bepaalde aanblik een bedreiging vormde. Deze onwillekeurige reactie is een van de belangrijkste theorieën die aan dit verschijnsel ten grondslag liggen.
De P300 is een elektrische hersengolf die kan worden waargenomen door elektroden op de hoofdhuid van een persoon te plaatsen. Hij verschijnt op een elektro-encefalogram (EEG) als een positieve of negatieve afbuiging (een neerwaarts of opwaarts gerichte curve) ongeveer 300 tot 600 milliseconden nadat een persoon een nieuwe en betekenisvolle stimulus heeft gekregen. Deze reactie wordt beschouwd als een betrouwbare index van geheugenherkenning. Zij kan aantonen wanneer een persoon de naam van een persoon, de zoete smaak van chocolade of het geluid van de stem van een artiest herkent.
De basislijnverschijning van een P300 golf voor een ‘onschuldige’ proefpersoon (links), vergeleken met hoe deze verschijnt bij een ‘schuldige’ proefpersoon (rechts) die de sonde-informatie herkent. Pz verwijst naar de plaats van de elektrode – boven de hemisferische middellijn van de pariëtale cortex.
Funicelli, et al, 2021, Auteur verstrekt
De CTP is een bijzondere methode voor de toepassing van een verborgen-informatietest, een techniek die reeds regelmatig wordt gebruikt in forensisch onderzoek, zoals bij identiteitsparades. De logica hierachter is gemakkelijk te begrijpen. Een getuige of een verdachte krijgt een cruciaal stuk informatie voorgeschoteld (de “probe”), vermengd met een reeks neutrale alternatieven (“irrelevants”).
Bij deze test analyseren onderzoekers de hersenactiviteit van de ondervraagde via elektroden die op zijn hoofdhuid zijn aangebracht. Vervolgens gebruiken zij een statistische berekening om te bepalen of zij de probe – het gezicht van een aanvaller of een wapen – herkennen in vergelijking met de irrelevante zaken.
Gebruik in het veld
Tot dusver is de CTP vooral getest in een laboratoriumomgeving, gewoonlijk met jonge, gezonde, universitair opgeleide volwassenen onder gecontroleerde omstandigheden. De CTP is tot nu toe het onderwerp geweest van tientallen experimenten in vier onafhankelijke laboratoria in ten minste vier landen. Bij de experimenten zijn verschillende scenario’s gebruikt, zoals namaakdiefstal en namaakterrorisme. Ik plan meer veldexperimenten om het succes van de CTP te vergelijken met conventionele fotoparades en hun subjectieve “Ik weet zeker dat hij het is” reacties van ooggetuigen.
Andere methoden die vergelijkbaar zijn met de CTP zijn gebruikt in India, de VS en Nieuw-Zeeland, in de context van een verborgen informatie test. Meer onafhankelijke studies met deze methodologieën zijn nodig voordat deze methode mainstream wordt. Met meer onderzoek naar de CTP hoop ik dat deze geheugendetectietechniek binnen enkele jaren toelaatbaar zal zijn in de Britse rechtbanken.
Lees meer:
Als een brein betrapt kan worden op liegen, moeten we dat bewijs dan toelaten in de rechtszaal? Dit is wat juridische experts denken
Het uitvoeren van de test op een verdachte of ooggetuige voorafgaand aan een formeel verhoor zou kunnen bevestigen of zij al dan niet een moordwapen of het gezicht van de dader herkennen. De resultaten van de test zouden dan kunnen worden gebruikt om hun geloofwaardigheid te beoordelen – bijvoorbeeld indien zij de bevindingen van de test tijdens een verhoor tegenspreken.
Het is onmogelijk om te weten of foto-identificatie met gebruikmaking van hersengolfanalyse met de CTP de hierboven genoemde rechterlijke dwalingen zou hebben voorkomen. Maar voorlopige bevindingen uit mijn lopende onderzoek suggereren dat de CTP een aanwinst zou kunnen zijn voor de rechtshandhaving, door onderzoekers in staat te stellen bewijs uit de hersenen van verdachten en ooggetuigen te halen.
Het potentieel van deze technologie is niet zonder valkuilen. Een grote bedreiging voor het nut ervan is wanneer relevante informatie per ongeluk in het publieke domein terecht komt. Iemand die beschuldigd wordt van een misdrijf op basis van bewijs uit een hersengolfanalyse zou bijvoorbeeld kunnen beweren dat de getuige zijn gezicht herkende uit de pers, en zo de resultaten van de test vertekenen. Dit zou in sommige situaties moeilijk te controleren zijn, maar kan worden afgezwakt als de rechtshandhavingsinstanties hun kaarten dichter bij hun borst houden.
Michel Funicelli is lid van de International Investigative Interviewing Research Group en van de Society for Police and Criminal Psychology.
