mrmohock/Shutterstock
Molly was 88 jaar oud en in goede gezondheid. Ze had twee echtgenoten, haar broers en zussen, de meeste van haar vrienden en haar enige zoon overleefd.
“Ik heb geen betekenisvolle relaties meer, schat,” vertelde ze me. “Ze zijn allemaal gestorven. En weet je wat? Onderliggend wil ik deze wereld ook verlaten.” Ze leunde wat dichter bij, alsof ze me een geheim vertelde, en ging verder:
Zal ik je vertellen wat ik ben? Ik ben sterk. Ik kan aan mezelf en aan jou toegeven dat er hier niets meer is voor mij. Ik ben meer dan klaar om te vertrekken als het mijn tijd is. In feite kan het niet snel genoeg komen.
Ik heb veel oudere mensen geïnterviewd voor onderzoek. Zo nu en dan word ik getroffen door de oprechtheid waarmee sommige mensen voelen dat hun leven voltooid is. Ze lijken moe van het leven.
Ik ben lid van het European Understanding Tiredness of Life in Older People Research Network, een groep geriaters, psychiaters, sociale wetenschappers, psychologen en doodswetenschappers. We willen het fenomeen beter begrijpen en uitzoeken wat er uniek aan is. Het netwerk werkt ook aan advies voor politici en gezondheidszorgpraktijken, en aan ondersteuning van zorgverleners en patiënten.
Hoogleraar zorgethiek Els van Wijngaarden en collega’s in Nederland luisterden naar een groep ouderen die niet ernstig ziek waren, maar toch een verlangen naar levensbeëindiging voelden. De belangrijkste kwesties die zij bij deze mensen identificeerden waren: pijnlijke eenzaamheid, pijn geassocieerd met er niet toe doen, moeite met zelfexpressie, existentiële vermoeidheid, en angst om gereduceerd te worden tot een volledig afhankelijke staat.
Levensmoe zijn is een unieke wanhoop.
SasaStock/Shutterstock
Dit hoeft niet het gevolg te zijn van een leven lang lijden, of een reactie op ondraaglijke lichamelijke pijn. Levensmoeheid lijkt ook op te treden bij mensen die vinden dat ze een bevredigend leven hebben geleid. Een man van 92 vertelde de onderzoekers van het netwerk:
Je hebt nergens invloed op. Het schip vaart uit en iedereen heeft een baan, maar jij vaart gewoon mee. Ik ben hun lading. Dat is niet makkelijk. Dat ben ik niet. Vernedering is een te sterk woord, maar het grenst eraan. Ik voel me gewoon genegeerd, volledig gemarginaliseerd.
Een andere man zei:
Kijk naar de toestand van die oude dames in het gebouw aan de overkant. Uitgemergeld en halfdood, zinloos rondgereden in een rolstoel … Het heeft niets meer met mens-zijn te maken. Het is een levensfase die ik gewoon niet wil meemaken.
Een uniek lijden
De Amerikaanse romanschrijver Philip Roth schreef dat “ouderdom geen strijd is, ouderdom is een bloedbad”. Als we lang genoeg leven, kunnen we onze identiteit, fysieke mogelijkheden, partner, vrienden en carrières verliezen.
Voor sommige mensen roept dit een diepgeworteld gevoel op dat het leven ontdaan is van betekenis – en dat de middelen die we nodig hebben om weer een gevoel van doelgerichtheid op te bouwen onherstelbaar zijn.
Zorgprofessor Helena Larsson en collega’s in Zweden hebben geschreven over een geleidelijk “doven van het licht” op oudere leeftijd. Zij stellen dat mensen het leven gestaag loslaten, totdat ze een punt bereiken waarop ze klaar zijn om de buitenwereld uit te schakelen. Larssons team stelt de vraag of dit misschien onvermijdelijk is voor ons allemaal.
Natuurlijk deelt dit soort lijden kenmerken (het is deprimerend en pijnlijk) met angst die we op andere momenten in het leven tegenkomen. Maar het is niet hetzelfde. Denk aan het existentiële lijden dat kan voortkomen uit een terminale ziekte of een recente echtscheiding. In deze voorbeelden heeft een deel van het lijden te maken met het feit dat er nog meer van de levensreis te maken is – maar dat de rest van de reis onzeker aanvoelt en er niet meer uitziet zoals we gefantaseerd hadden.
Dit soort lijden heeft vaak te maken met rouw om een toekomst waarvan we vinden dat we die hadden moeten hebben, of met angst voor een toekomst waarover we onzeker zijn. Een van de verschillen in levensmoeheid is dat er geen verlangen is naar, of rouw om, een toekomst; alleen een diep gevoel dat de reis voorbij is, maar zich toch pijnlijk en oneindig voortsleept.
De globale visie
In landen waar euthanasie en hulp bij zelfdoding legaal zijn, discussiëren artsen en onderzoekers over de vraag of levensmoeheid voldoet aan de drempel voor het soort onophoudelijk emotioneel lijden dat mensen het recht op euthanasie geeft.
Het feit dat dit probleem algemeen genoeg is voor onderzoekers om erover te debatteren, kan erop wijzen dat het moderne leven ouderen heeft buitengesloten van de westerse samenleving. Misschien worden ouderen niet langer vereerd om hun wijsheid en ervaring. Maar het is niet onvermijdelijk. In Japan wordt ouderdom gezien als een lente of wedergeboorte na een drukke periode van werken en kinderen grootbrengen. Uit een studie bleek dat oudere volwassenen in Japan hoger scoorden op persoonlijke groei dan volwassenen van middelbare leeftijd, terwijl in de VS het tegenovergestelde leeftijdspatroon werd gevonden.
Chirurg en hoogleraar geneeskunde Atul Gawande stelt dat de geneeskunde in westerse samenlevingen de ideale omstandigheden heeft geschapen om het ouder worden te veranderen in een “lange, langzame verbleking”. Hij gelooft dat de kwaliteit van leven over het hoofd is gezien omdat we onze middelen gebruiken om biologisch te overleven. Dit is ongekend in de geschiedenis. Levensmoeheid kan het bewijs zijn van de kosten.
Sam Carr werkt niet voor, geeft geen advies, heeft geen aandelen in of ontvangt geen financiering van een bedrijf of organisatie die baat zou hebben bij dit artikel, en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten zijn academische aanstelling.
