Schuldgevoel kan je leven verwoesten. Shutterstock
Veel mensen voelen zich schuldig als ze op het nieuws kijken naar afschuwelijke dingen die anderen overkomen. Het kan ook toeslaan als we denken aan een keer dat we iemands hart braken, een kind afsnauwden of de gevoelens van een vriend diep kwetsten. In feite voelen de meesten van ons zich van tijd tot tijd schuldig, en het kan een zeer onaangename ervaring zijn.
Maar waarom voelen we ons zo gemakkelijk schuldig – welk doel dient het? En wat kunnen we doen als het ondraaglijk wordt? Gelukkig geeft psychologisch onderzoek enkele antwoorden.
Schuldgevoel waarschuwt ons dat onze morele normen op de een of andere manier zijn geschonden. Het is een gevoel van wroeging over iets vreselijks waar we aan bijdragen, of dat we negeren, wat verklaart waarom zoveel mensen zich schuldig voelen als ze naar het nieuws kijken.
Mensen verschillen in hoe gemakkelijk ze schuldgevoelens hebben, gebaseerd op hun persoonlijkheid en levenservaringen. Mensen die veel empathie hebben of veel geven om sociale relaties kunnen meer geneigd zijn zich schuldig te voelen, terwijl mensen met veel “duistere persoonlijkheidskenmerken”, zoals psychopathie of narcisme, minder geneigd kunnen zijn dit te doen.
Schuldgevoel staat vaak in contrast met schaamte, dat zelfdemonisatie beschrijft. Wanneer je je schuldig voelt, denk je dat je iets verkeerd hebt gedaan; wanneer je schaamte voelt, voel je dat er iets mis is met jou omdat je dat ding hebt gedaan. Terwijl schaamte zelden nuttig is, en vaak leidt tot sociale terugtrekking, kan schuldgevoel zowel positieve als negatieve gevolgen hebben.
Je kunt schuldgevoelens ervaren die te maken hebben met verschillende levensomstandigheden. Bijvoorbeeld, eco-schuldgevoel heeft betrekking op schuldgevoel over het milieu. Overlevingsschuldgevoel beschrijft schuldgevoelens die worden ervaren door mensen die ongedeerd uit een gevaarlijke situatie zijn gekomen, zoals het overleven van een oorlog of COVID, terwijl zoveel andere mensen zijn gestorven. Maar we ervaren ook schuldgevoelens als we iets hebben gedaan wat we niet hadden moeten doen.
Schuldgevoel kan goed voor je zijn
Schuldgevoel kan wat onderzoekers noemen “adaptief” zijn, wat betekent dat het ons ten goede kan komen en ons kan helpen overleven. Als we ons schuldig voelen, is dat een teken dat ons moreel kompas werkt, en dat we het verschil kunnen zien tussen wat goed en fout is. Uiteindelijk helpt dit mensen om met elkaar om te gaan en voor elkaar te zorgen.
Schuldgevoel kan ons helpen ons met anderen te verbinden, vooral wanneer hen slechte dingen overkomen. Als we iemand zien lijden en ons schuldig voelen, zullen we eerder geneigd zijn tot “herstellend gedrag”, zoals een olijftak uitsteken of uitzonderlijk gul zijn met onze middelen, wat het schuldgevoel verlicht. Schuldgevoelens kunnen mensen ertoe aanzetten zich te verontschuldigen omdat ze iets slechts hebben gedaan, waardoor de ongelijkheid in de samenleving wordt geminimaliseerd.
Op dezelfde manier kan schuldgevoel ook nuttig zijn in romantische relaties, door ons te helpen onze partner goed te behandelen – en het goed te maken als we daar niet in slagen.
Als we op het nieuws getuige zijn van oorlogen, hongersnood of uitbraken van ziekten, kan schuldgevoel ons inspireren om vrijwilligerswerk te doen of geld te doneren. Kijken naar de vrijgevigheid van andere mensen die een actieve rol spelen in het helpen van anderen, kan ook schuldgevoelens opwekken, wat ons op zijn beurt kan activeren om soortgelijke actie te ondernemen – en zo vooruit te betalen.
Wanneer schuldgevoel te veel wordt
Maar schuldgevoel kan ook negatieve gevolgen hebben en “maladaptief” worden. Er zijn twee soorten schuldgevoel die bijzonder schadelijk voor ons zijn: schuldgevoel dat vrij rondzweeft en contextgebonden schuldgevoel. Vrij zwevend schuldgevoel treedt op wanneer je een algemeen schuldgevoel ervaart; je hebt het gevoel dat je geen goed mens bent. Aan de andere kant heeft contextgebonden schuldgevoel te maken met het nemen van te veel verantwoordelijkheid voor iets – zoals eindeloos proberen een ex te helpen op alle gebieden van zijn leven omdat je je slecht voelt over het uitmaken met hem.
Veel ouders voelen zich dagelijks schuldig.
fizkes/Shutterstock
Maar in beide gevallen is er niets wat je echt kunt doen om je schuldgevoelens te verminderen. In plaats daarvan gaan de gevoelens en acties door, waardoor ze maladaptief worden. Als je je bijvoorbeeld voortdurend een slecht mens voelt, kan dit het aangaan van nieuwe relaties in de weg staan – je kunt ze onbewust saboteren omdat je vindt dat je ze niet verdient. En als je schuldgevoel nooit ophoudt, kun je zoveel tijd en energie besteden aan acties om het aan te pakken dat je een burn-out krijgt, een angststoornis ontwikkelt of depressief wordt.
Als je naar het nieuws kijkt, kun je een onaangepast schuldgevoel gaan ervaren als je niet precies kunt aangeven waar het schuldgevoel vandaan komt – het kan gewoon een algemeen gevoel worden. Dit kan ook het geval zijn als je je persoonlijk verantwoordelijk voelt voor het slechte nieuws, ook al is er weinig wat je kunt doen om de omstandigheden te veranderen.
De beste manier om met een schuldig geweten om te gaan is om actie te ondernemen die past bij de situatie. Als je een eco-schuldgevoel hebt, kan dat inhouden dat je kleine veranderingen in je eigen leven aanbrengt om ervoor te zorgen dat je op een duurzamere manier leeft. Je kunt ook deelnemen aan gemeenschapsactiviteiten die anderen helpen de catastrofale klimaatsituatie te begrijpen. En als je je schuldig voelt over hoe je een vriend hebt behandeld, is het zinvol je excuses aan te bieden en aan te bieden om op de een of andere manier te helpen.
Als je last hebt van overlevingsschuld, kun je overwegen een brief van zelfvergeving te schrijven, waarin je uiteenzet welke aspecten van verantwoordelijkheid je wilt nemen, berouw toont, je excuses aan jezelf aanbiedt en probeert het goed te maken.
De sleutel in al deze scenario’s is echter om uiteindelijk de pijn los te laten. De wereld is niet eerlijk, en iedereen maakt wel eens fouten. Onszelf eindeloos de schuld geven kan uitputtend zijn – en averechts werken. Om de energie en drive op te brengen die we nodig hebben om positieve verandering om ons heen te creëren, moeten we ons af en toe ook goed voelen over onszelf.
Jolanta Burke werkt niet voor, geeft geen advies aan, heeft geen aandelen in, en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel, en heeft buiten haar academische aanstelling geen relevante affiliaties bekend gemaakt.