Andrii Vodolazhskyi/Shutterstock
Het verhaal had rechtstreeks uit sciencefiction kunnen komen – wetenschappers hebben menselijke hersencellen gekweekt in een lab en ze geleerd het videospel Pong te spelen, vergelijkbaar met squash of tennis. Maar dit gebeurde niet op het witte doek. Het gebeurde in een lab in Melbourne, Australië, en het doet de fundamentele vraag rijzen naar de wettelijke status van deze zogenaamde neurale netwerken.
Zijn ze eigendom van het team dat ze gemaakt heeft, of verdienen ze een speciale status – of zelfs rechten?
De reden dat deze vraag gesteld moet worden is dat het vermogen om pong te spelen een teken kan zijn dat deze in het laboratorium gekweekte hersencellen sentience hebben bereikt – vaak gedefinieerd als het vermogen om te voelen en te reageren op een wereld buiten jezelf. En er is een brede consensus dat gevoel een belangrijke drempel is voor morele status. Ethici zijn van mening dat wezens met gevoel het morele recht hebben om niet slecht te worden behandeld, en het besef van de implicaties van gevoel wordt steeds meer ingebed in onderzoekspraktijken met dieren.
Als de Melbourne neuronen gevoelig zijn, kan dit betekenen dat ze in staat zijn te lijden – misschien door het voelen van pijn of ander vermijdbaar ongemak. Aangezien er een brede morele consensus bestaat dat we geen onnodig lijden mogen veroorzaken, kan dit betekenen dat er morele grenzen zijn aan wat we met deze neurale netwerken kunnen doen.
Het team dat de cellen creëerde denkt dat ze er nog niet zijn, want het gesloten systeem waarin het experiment plaatsvond betekent dat, zelfs als we aannemen dat de neuronen reageren op een externe stimulus, we niet weten of ze dat bewust doen en begrijpen hoe hun acties bepaalde uitkomsten kunnen veroorzaken.
Pong.
Grenar/Shutterstock
Maar gezien waar we nu staan, is het niet ondenkbaar dat bewustzijn de volgende mijlpaal wordt. En als dit waar is, moeten niet alleen ethici opletten – ook wetgevers moeten deze technologie goed in de gaten houden.
Het juridische probleem
Dat komt omdat de wet sinds de Romeinse tijd alles heeft geclassificeerd als ofwel een persoon ofwel een eigendom. Rechtspersonen zijn in staat rechten te dragen. Eigendom daarentegen is iets dat geen rechten kan dragen. Dus als we denken dat onze neurale netwerken binnenkort een morele status krijgen, en dat dit tot uitdrukking moet komen in wettelijke bescherming, dan moeten we erkennen dat ze niet langer eigendom zijn, maar rechtspersoon. En het geval van Happy, een olifant in de Bronx Zoo die campagnevoerders wilden overbrengen naar een olifantenopvangcentrum, laat zien waarom we hier proactief mee om moeten gaan.
De rechtbanken van New York werden onlangs gevraagd of Happy recht had op vrijheid, en ze zeiden nee – omdat ze geen rechtspersoon was. Een volledig overzicht van de zaak staat hier, maar voor onze doeleinden is het belangrijkste dat we uit het vonnis moeten halen dit: de rechtbanken accepteerden dat Happy een moreel wezen was dat bescherming van rechten verdiende, maar waren machteloos om op te treden. Dat kwam omdat de verandering van haar juridische status van eigendom naar persoon voor hen een te grote verandering was. In plaats daarvan was het een taak voor de wetgever – die ervoor kiest niets te doen.
Door een morele claim te erkennen die ze niet kunnen afdwingen, bestendigen de rechtbanken – en de wet meer in het algemeen – wat ze aanvaarden als een onrechtvaardigheid. Dit is vooral schokkend als je bedenkt dat de term “rechtspersoon” nooit hetzelfde heeft betekend als “mens”. Doorheen de geschiedenis en in rechtssystemen over de hele wereld hebben we tempels, afgodsbeelden, schepen, vennootschappen en zelfs rivieren als rechtspersonen geclassificeerd zien worden. Het is slechts een aanduiding dat de drager ervan wettelijke rechten kan hebben.
De les die we hieruit kunnen trekken is dat we het recht toekomstbestendig moeten maken. Het is beter proactief te zijn om een te voorzien probleem te voorkomen dan te proberen een inhaalslag te maken als het al gebeurd is.
En zoals we hierboven al zeiden – dit probleem is te voorzien met betrekking tot de Melbourne neuronen. Ook al zijn ze nog niet gevoelig, het potentieel is er – en dus is het iets wat we serieus moeten nemen. Want als we accepteren dat deze netwerken gevoelig zijn, en daardoor een morele status hebben, dan is het wenselijk dat de wet dit weerspiegelt en bescherming biedt die in overeenstemming is met hun belangen.
Dit is geen revolutionaire bewering, en we zijn al eerder op een soortgelijke plek geweest. Toen de IVF-technologie in de jaren tachtig zijn intrede deed, werd het recht voor het eerst geconfronteerd met de kwestie van de juridische status van in-vitro-embryo’s. Er werd een onderzoek ingesteld naar de morele vragen die deze nieuwe technologie opriep, wat resulteerde in aanbevelingen in het Warnock-rapport. Deze aanbevelingen vormden de basis voor het Britse wetgevingskader rond IVF, dat een soort “derde status” creëert voor deze embryo’s – geen volwaardige rechtspersonen, maar met aanzienlijke beperkingen op wat met hen kan worden gedaan vanwege hun morele status.
De invloeden van het Warnock-rapport zijn nog steeds zichtbaar – dus er is geen reden waarom een soortgelijke aanpak niet zou kunnen worden gevolgd met betrekking tot de kwesties die in Melbourne aan de orde zijn gesteld. Ja, er zijn veel onbeantwoorde vragen over de capaciteiten van deze neurale netwerken en we zouden wel eens kunnen concluderen dat ze nog geen wettelijke bescherming verdienen.
Maar er zijn zeker genoeg vragen rond deze technologie om een poging tot het vinden van een antwoord te rechtvaardigen.
Joshua Jowitt woonde onlangs een onderzoeksretraite bij aan de Universiteit van Tuebingen over de morele en juridische status van menselijke hersenorganoïden, waarbij soortgelijke kwesties aan de orde kwamen als in dit stuk. Deze deelname werd volledig gefinancierd door de Duitse regering.
