Fida Olga/Shutterstock
Vloeken werd lang afgedaan als een onderwerp voor serieus onderzoek, omdat het werd beschouwd als een teken van agressie, zwakke taalvaardigheid of zelfs lage intelligentie. We hebben nu heel wat bewijs dat deze zienswijze in twijfel trekt, waardoor we de aard – en de kracht – van het vloeken moeten heroverwegen.
Of we nu fan zijn van vloeken of niet, velen van ons zullen er waarschijnlijk af en toe hun toevlucht toe nemen. Om de kracht van het vloeken in te schatten en uit te zoeken waar het vandaan komt, hebben we onlangs een overzicht gemaakt van meer dan 100 academische artikelen over dit onderwerp uit verschillende disciplines. De studie, gepubliceerd in Lingua, toont aan dat het gebruik van taboewoorden de manier waarop we denken, handelen en met elkaar omgaan diepgaand kan beïnvloeden.
Mensen associëren vloeken vaak met catharsis – het loslaten van sterke emoties. Het is onmiskenbaar anders dan – en krachtiger dan – andere vormen van taalgebruik. Interessant is dat bij sprekers van meer dan één taal de catharsis bijna altijd groter is bij vloeken in de eerste taal dan bij later aangeleerde talen.
Vloeken wekt emoties op. Dit kan worden gemeten in autonome reacties zoals toegenomen zweten en soms een verhoogde hartslag. Deze veranderingen suggereren dat vloeken de “vecht of vlucht” functie op gang kan brengen.
Neurowetenschappelijk onderzoek suggereert dat vloeken zich in andere delen van de hersenen bevindt dan andere spraakgebieden. In het bijzonder zou het delen van het “limbisch systeem” kunnen activeren (inclusief functies die bekend staan als de basale ganglia en de amygdala). Deze diepe structuren zijn betrokken bij aspecten van geheugen en emotieverwerking die instinctief en moeilijk te remmen zijn. Dit zou kunnen verklaren waarom vloeken intact kan blijven bij mensen die hersenletsel hebben opgelopen en daardoor moeite hebben met spreken.
Experimenten in het laboratorium laten ook cognitieve effecten zien. We weten dat scheldwoorden meer aandacht vragen en beter worden onthouden dan andere woorden. Maar ze verstoren ook de cognitieve verwerking van andere woorden/stimuli – dus het lijkt erop dat vloeken soms ook het denken in de weg kan staan.
Dit kan echter de moeite waard zijn – tenminste soms. In experimenten waarbij mensen een hand in ijskoud water moesten dompelen, leidde vloeken tot verlichting van de pijn. In deze studies leidt het uitspreken van een scheldwoord tot een hogere pijntolerantie en een hogere pijngrens in vergelijking met neutrale woorden. Andere studies hebben aangetoond dat mensen na het vloeken meer fysieke kracht hebben.
Er kunnen kosten en baten verbonden zijn aan godslastering.
Suzanne Tucker/Shutterstock
Maar vloeken heeft niet alleen invloed op ons fysieke en mentale zelf – het beïnvloedt ook onze relaties met anderen. Onderzoek op het gebied van communicatie en taalkunde heeft een reeks verschillende sociale doeleinden van vloeken aangetoond – van het uiten van agressie en het veroorzaken van aanstoot tot sociale binding, humor en het vertellen van verhalen. Slechte taal kan ons zelfs helpen onze identiteit te beheren en intimiteit en vertrouwen te tonen, maar ook om aandacht en dominantie over andere mensen te stimuleren.
Dieper graven
Ondanks het merkbare effect op ons leven, weten we momenteel heel weinig over waar vloeken zijn kracht vandaan haalt. Interessant is dat wanneer we een scheldwoord horen in een onbekende taal, het net zo lijkt als elk ander woord en geen van deze gevolgen heeft – er is niets bijzonders aan de klank van het woord zelf dat universeel beledigend is.
De kracht komt dus niet van de woorden zelf. Evenmin is het inherent aan de woordbetekenissen of -klanken: noch eufemismen noch gelijkluidende woorden hebben zo’n diepgaand effect op ons.
Eén verklaring is dat “aversieve conditionering” – het gebruik van straf om te voorkomen dat we blijven vloeken – typisch voorkomt tijdens de kindertijd. Dit kan een visceraal verband leggen tussen taalgebruik en emotionele respons. Hoewel deze hypothese correct klinkt, wordt zij zwak onderbouwd door slechts een handvol studies die herinneringen aan straf in de kindertijd voor vloeken hebben onderzocht. Er zijn bijna geen empirische studies over verbanden tussen dergelijke herinneringen en volwassen reacties op vloeken.
Om erachter te komen waarom vloeken zo’n diepgaand effect op ons heeft, moeten we de aard van de herinneringen van mensen aan vloeken onderzoeken. Wat waren hun belangrijkste scheldincidenten? Bracht vloeken altijd onaangename gevolgen met zich mee, zoals straf, of waren er ook voordelen? Hoe zit het met de voortdurende ervaringen van mensen met vloeken gedurende hun hele leven? Uit ons onderzoek blijkt immers dat vloeken mensen soms kan helpen een band met elkaar op te bouwen.
We denken dat het mogelijk is dat vloeken een soortgelijk geheugenpatroon vertoont als dat van muziek – we onthouden en vinden de liedjes waar we tijdens onze adolescentie naar luisterden het best. Dat komt omdat, net als muziek, vloeken mogelijk een nieuwe betekenis krijgt in de adolescentie. Het wordt een belangrijke manier om te reageren op de intense emoties die we in deze periode hebben, en een daad die onafhankelijkheid van ouders en verbondenheid met vrienden aangeeft. Scheldwoorden en liedjes die in deze periode worden gebruikt, kunnen dus voor altijd verbonden zijn met belangrijke en zeer gedenkwaardige ervaringen.
Onderzoek moet ook nagaan of er een verband bestaat tussen herinneringen aan schelden en de in experimenten waargenomen effecten. Hieruit zou kunnen blijken of mensen met positievere herinneringen anders reageren dan mensen met negatieve herinneringen.
Een laatste punt van overweging is of vloeken zijn kracht zal gaan verliezen als het sociaal aanvaardbaarder wordt en dus zijn aanstootgevendheid verliest. Voorlopig blijft het echter zeker een faux-pas.
Richard Stephens heeft voorheen onderzoeksgeld ontvangen van Nurofen.
Catherine Loveday, Karyn Stapleton, en Kristy Beers werken niet voor, adviseren niet, bezitten geen aandelen in of ontvangen geen financiering van een bedrijf of organisatie die zou profiteren van dit artikel, en hebben geen relevante banden bekendgemaakt buiten hun academische aanstelling.
