Beelden van farao Toetanchamon en mythologie jakhals JK21/Shutterstock
Honderd jaar geleden veranderde ons begrip van het oude Egypte voorgoed toen op 4 november 1922 het graf van koning Toetanchamon werd gevonden in de Vallei der Koningen. Toetanchamon, geboren rond 1305 voor Christus, regeerde slechts ongeveer tien jaar over Egypte. Toch was zijn tombe ingericht met nooit eerder vertoonde rijkdommen.
Onze fascinatie voor mummies is begrijpelijk. Staren naar het gezicht van een prehistorische Egyptische koning doet deze etherische en majestueuze heersers echter lijken. De ontdekking van Toetanchamon in zijn oorspronkelijke rustplaats, compleet met al zijn bezittingen, maakt dat we ons verbonden voelen met een oeroud verleden. Het voert ons terug in de tijd naar de begrafenis van een jonge koning.
Studies over het leven van Toetanchamon worden vaak overschaduwd door de sensationele geruchten rond de ontdekking van zijn graf, zoals het hardnekkige gefluister over een vloek. Maar als we de roddels in de weg laten staan van het zien van Toetanchamon als persoon, missen we iets.
1. Toetanchamons dood is nog steeds een mysterie…
Het is moeilijk te achterhalen waarom iemand die lang geleden leefde, is gestorven. Toetanchamon is geen uitzondering. Mensen in het oude Egypte leefden korter omdat ze niet dezelfde gezondheidszorg hadden als wij. Maar Toetanchamon stierf op ongeveer 19-jarige leeftijd, wat zelfs voor het oude Egypte jong was.
Recent onderzoek met röntgenfoto’s, CT-scans en DNA-tests toonde aan dat Toetanchamon malaria had, samen met enkele andere medische aandoeningen zoals een gespleten gehemelte. Hij brak ook zijn been vlak voor zijn dood. Deze informatie helpt ons een beeld te vormen van Toetanchamons gezondheid voor zijn dood. Het vertelt ons echter niet precies hoe hij stierf, behalve dat er geen aanwijzingen zijn dat hij werd vermoord.
Graf van Toetanchamon, Luxor, Egypte.
Nick Brundle Fotografie/Shutterstock
2. Hij werd begraven met bloemen
Toen het graf van Toetanchamon in 1922 werd geopend, droeg hij een kraag van bloemen. Ze waren in goede staat omdat ze samen met hem in de kist waren verzegeld. Begrafenis boeketten zijn gevonden op andere mummies. Maar dit is de enige koninklijke begrafenis waar alle bloemen werden gevonden zoals de oude Egyptische rouwenden ze achterlieten.
Bloemen waren belangrijk voor de oude Egyptenaren, die afbeeldingen van bloementuinen schilderden op de muren van hun graven. Bloemen werden bewonderd om hun schoonheid, hun parfum en om symbolische redenen. Studies van de gebruikte bloemen en vruchten in de kraag tonen aan dat Toetanchamon tussen half maart en eind april werd begraven. Het klaarmaken van zijn lichaam voor de begrafenis zou 70 dagen in beslag hebben genomen, wat betekent dat Toetanchamon hoogstwaarschijnlijk in de winter is gestorven.
3. Toetanchamons uiterlijk werd bewaard door speciale technieken…
De oude Egyptenaren volgden een “recept” wanneer zij een persoon mummificeerden. Na het verwijderen van de hersenen en interne organen werd een zout, natron genaamd, gebruikt om het lichaam uit te drogen. Dit leverde een mummie op die duizenden jaren kon overleven, maar een gekrompen, uitgemergeld uiterlijk had.
De oude Egyptenaren geloofden dat de ziel, of Ka, moest terugkeren naar zijn lichaam om in het hiernamaals te kunnen bestaan, maar de Ka moest zijn lichaam kunnen herkennen. Dus, om zijn gezicht meer levensecht te laten lijken, werden stoffen zoals hars onder de huid van Toetanchamons gezicht geduwd om het voller te maken.
Tot voor kort werd aangenomen dat Toetanchamon snel en slecht gebalsemd werd omdat hij plotseling stierf. Maar de meest recente CT scans laten zien dat dit niet waar is. Het inpakken van het gezicht zou tijd en vaardigheid hebben gekost.
4. Toetanchamon had gezelschap op zijn reis naar het hiernamaals…
Het is moeilijk om te ontsnappen aan het mentale beeld van Toetanchamon die in zijn tombe ligt in prachtige afzondering. Hij was echter niet de enige persoon die in het graf begraven lag. Twee miniatuur doodskisten werden gevonden in een houten kist in de schatkamer van de tombe.
Uit een in 2011 gepubliceerde studie bleek dat deze kistjes twee vrouwelijke foetussen bevatten. De ene was ongeveer vijf tot zes maanden zwanger, de andere was ongeveer negen maanden zwanger en stierf op of rond het moment van de geboorte. Het is zeer waarschijnlijk dat dit de dochters zijn van Toetanchamon en zijn vrouw Ankhesenamun, en dat zij voor hun vader stierven.
Het is zeldzaam om een gemummificeerde foetus te vinden. De oude Egyptenaren mummificeerden wel enkele kinderen, maar zelfs dit was ongebruikelijk. Het verlies van zijn kinderen was duidelijk erg belangrijk voor Toetanchamon, dus wilde hij ze bij zich hebben in het hiernamaals.
5. De roem was niet altijd vriendelijk voor Toetanchamon…
Zoals veel beroemdheden vandaag de dag zullen getuigen, is roem niet altijd goed voor je. Dit is zeker het geval voor Toetanchamon, wiens bekendheid heeft geleid tot overijverige wetenschappelijke studie en schade aan zijn lichaam.
Toetanchamon is waarschijnlijk de meest bestudeerde mummie ter wereld, met als mogelijke uitzondering Otzi de Iceman. De meest recente studies van Toetanchamon met behulp van geavanceerde CT-scans hebben aangetoond dat zijn lichaam niet langer intact of zelfs compleet is.
De eerste studie vond plaats in 1925, zeer kort nadat hij was ontdekt. In hun gretigheid om Toetanchamon zelf te zien, haalden de anatomen die hem bestudeerden hem met geweld uit zijn kist omdat hij er met hars aan vastzat. De ruwe behandeling scheidde zijn ledematen en hoofd van zijn romp.
Toetanchamon is de enige bekende koninklijke mummie die in zijn graf in Egypte is achtergebleven. Op een bepaald moment, mogelijk tijdens de tweede wereldoorlog, werd zijn tombe opnieuw betreden door een onbekende persoon of personen. Sommige ribben van Toetanchamon werden doorgesneden en verwijderd op zoek naar amuletten of juwelen.
De wetenschap heeft ons geholpen meer te begrijpen over Toetanchamons gezondheid, leven en voorbereiding op het hiernamaals. Zijn nalatenschap is niet alleen een studie van zijn persoonlijke leven. Het is een verslag van hoe de wetenschap onze fascinatie voor de jongenskoning aanwakkert.
Jenefer Metcalfe werkt voor de Universiteit van Manchester, UK.
