De chimpansees van de Rekambo-gemeenschap in Gabon, West-Afrika, blijven verbazen. Om te beginnen staan ze bekend om het doden en eten van schildpadden, wat hen onderscheidt van elke andere gemeenschap van chimpansees. Nu zijn ze gezien met een ander uniek gedrag – een gedrag dat nog nooit eerder is vertoond ondanks vele jaren van nauwgezet onderzoek.
In hun nieuwe studie, gepubliceerd in het tijdschrift Current Biology, hebben onderzoekers beschreven hoe zij zagen hoe Rekambo chimpansees insecten aanbrachten op hun eigen open wonden, en, nog verbazingwekkender, ook op de wonden van andere leden van de gemeenschap.
Zelfs op zichzelf is het behandelen van wonden met insecten al een baanbrekende observatie – maar tot nu toe is bij geen enkel ander dier, behalve bij mensen, gezien hoe zij de wonden van anderen behandelen.
Mensen gebruiken al minstens 5000 jaar lokale remedies (zoals wortels, bladeren, schors en andere dieren) als geneesmiddelen, een praktijk die generaties lang is doorgegeven binnen samenlevingen over de hele wereld.
Ook insecten worden in zekere mate gebruikt in de traditionele menselijke geneeskunde. Zo werden bloedzuigers gebruikt om wonden schoon te maken, slakken om ontstekingen te behandelen, spinnenwebben om wonden te verbinden en termietentangen om medicijnen onder de huid te injecteren.
Is het misschien mogelijk dat een dergelijk cultureel gebruik van planten en dieren om verwondingen en ziekten te behandelen is geërfd van een gemeenschappelijke aapachtige voorouder van miljoenen jaren geleden?
Zelfmedicatie bij dieren
Net als bij de mens is zelfmedicatie bij wilde dieren niet ongewoon – individuen van verschillende soorten, waaronder chimpansees, kiezen bepaald plantaardig voedsel dat chemische stoffen bevat waarvan bekend is dat zij infecties door parasieten behandelen.
Zo nemen rupsen plantentoxinen op wanneer zij geïnfecteerd zijn door parasitaire vliegen en consumeren gorilla’s een grote verscheidenheid van planten waarvan bekend is dat zij verbindingen bevatten die belangrijk zijn in traditionele geneesmiddelen voor de mens.
Lees meer:
Om wilde chimpansees te redden, stel je voor dat hun leefgebied een elektrisch circuit is
Sommige soorten, zoals bosmieren, anticiperen zelfs op infecties en voegen antimicrobiële hars van nabijgelegen bomen toe aan hun nesten, waardoor de kolonie minder wordt blootgesteld aan microben.
Tot op heden is dit wijdverbreide gedrag echter bijna altijd gericht op zelfmedicatie met plantaardig materiaal. Nooit eerder werd het gebruik van insecten op wonden waargenomen.
De baanbrekende chimpansees
Over een periode van 15 maanden, beginnend in november 2019, observeerde het team 76 open wonden bij 22 verschillende chimpansees. Er waren 22 gebeurtenissen van het aanbrengen van insecten door tien verschillende chimpansees. Bij 19 gelegenheden, werden verschillende individuen gezien die een insect op een van hun eigen wonden aanbrachten.
Zij vingen een insect uit de lucht, dat zij immobiliseerden door het tussen hun lippen te knijpen. Vervolgens plaatsten zij het op een bloot oppervlak van de wond en bewogen het rond met hun vingertoppen of lippen. Tenslotte haalden ze het insect uit de wond.
Maar het gebruik van insecten hield daar niet op. In een opmerkelijke daad van “allocare” (zorg voor een ander individu) werd een moeder gezien die insecten aanbracht op de wond van haar kroost, en nog eens twee volwassen chimpansees behandelden de wonden van een ander lid van de gemeenschap.
Waarom het belangrijk is
De onderzoekers weten nog niet welke insecten werden gebruikt, of ze bijbehorende chemische eigenschappen hebben en, het belangrijkste, of het aanbrengen ervan op wonden gezondheidsvoordelen heeft. Maar wat ze wel weten is dat het gedrag van de chimpansees om verschillende redenen buitengewoon is.
Ten eerste is het waarschijnlijk een voorbeeld van allo-medicatiegedrag (anderen medicijnen toedienen) bij apen, dat nog nooit eerder is gezien.
De auteurs denken dat dit een mogelijk prosociaal gedrag is – gedefinieerd als een gedrag dat een ander individu ten goede komt. Mensen worden gekenmerkt door hun neiging tot vrijwilligheid, delen en samenwerken met anderen – maar of andere soorten, vooral onze nauw verwante neven, dit soort gedrag ook vertonen, blijft onduidelijk.
Er zijn aanwijzingen voor prosocialiteit bij bonobo’s in gevangenschap (onze andere nauwst levende verwant), waar men heeft gezien hoe zij een onbekend, niet tot de groep behorend lid hielpen voedsel te bemachtigen tijdens een experimentele taak.
Maar tot nu toe is de aanwezigheid ervan bij chimpansees omstreden. De huidige studie duwt ongetwijfeld de naald in de richting van het delen van enkele prosociale tendensen met de mens.
Ten tweede, zelfmedicatie wordt al lang geassocieerd met inname van planten met specifieke medicinale eigenschappen. In een recente studie werd aangetoond dat orang-oetans speeksel vermengen met bladeren van planten met ontstekingsremmende eigenschappen en dit op verschillende delen van hun lichaam aanbrengen – het eerste geregistreerde geval van uitwendige zelfmedicatie bij dieren.
Maar nooit eerder hebben wetenschappers waargenomen hoe chimpansees (of welk dier dan ook) een wond in wezen “behandelen”, of een andere diersoort op een wond aanbrengen.
In die zin vallen de waarnemingen op door wat deze chimpansees doen en hoe. Algemeen bekend als “zalven”, het wrijven van een materiaal, voorwerp of stof op een lichaamsoppervlak is waargenomen bij talrijke diersoorten.
Van zoogdieren is vooral bekend dat zij zich tegen bomen en rotsen of vruchten en geleedpotigen wrijven om een bepaalde geur op te nemen, en van vogels is waargenomen dat zij duizendpoten vangen en over hun verenkleed wrijven, waarschijnlijk om teken af te schrikken.
Bij primaten is zalfgedrag ook wijdverbreid. Het is nog niet duidelijk of Rekambo chimpansees de insecten inderdaad wrijven. Maar omdat ze alleen op open wonden wrijven, zou het wel eens om medicatie kunnen gaan.
Wat is het volgende?
Identificatie en analyse van de insectensoorten gebruikt door Rekambo chimpansees zal de sleutel zijn tot het onthullen van het doel en de doeltreffendheid van dit nieuw gerapporteerde medicijngedrag. Misschien zal blijken dat de insecten uit Gabon wondhelende of ontstekingsremmende eigenschappen hebben, net als de planten die door orang-oetans worden gebruikt.
Tenslotte, hoewel er weinig betwist kan worden over de culturele diversiteit bij chimpansees, blijven de Rekambo chimpansees opvallen door hun uniciteit. Het roept de vraag op, wat hebben deze chimpansees nog meer voor ons in petto?
De auteurs werken niet voor, geven geen advies aan, bezitten geen aandelen van of ontvangen geen financiering van bedrijven of organisaties die baat zouden hebben bij dit artikel, en hebben geen relevante banden buiten hun academische aanstelling bekendgemaakt.
