De iconische _Iguanodon_ beelden van de Crystal Palace Dinosaurussen. Witton en Michel (2022), CC BY-SA
Deze zomer komt onze liefde voor dinosaurussen tot uiting in twee grote releases: de David Attenborough documentaire Prehistoric Planet, en Jurassic World: Dominion. Dergelijke miljoenen-dollar-projecten staan ver af van de eerste pogingen om dinosaurussen tot leven te brengen in de verbeelding van de mensen.
Het beroemdste project vond misschien wel bijna 170 jaar geleden plaats in Crystal Palace Park, in het zuidoosten van Londen, waar meer dan 30 levensgrote beelden van prehistorische dieren, waaronder dinosaurussen, voor het eerst uitgestorven leven aan het publiek onthulden.
Net als de onthulling van de computergegenereerde dinosaurussen van Jurassic Park in 1993, deden de dinosaurussen van Crystal Palace de bezoekers versteld staan. Deze historische plaats geniet nog steeds van honderdduizenden bezoekers per jaar.
Ons nieuwe boek, The Art and Science of the Crystal Palace Dinosaurs, onthult dat door verwaarlozing van de site zeven – bijna een vijfde – van de oorspronkelijke sculpturen zijn verdwenen. Men dacht dat het oorspronkelijke park 32 beelden had, waarvan er nu nog maar 29 over zijn (met één replica, dus 30). Wij hebben aangetoond dat er ooit 37 hebben gestaan.
De verloren beelden omvatten de tapir-achtige Palaeotherium magnum, drie delicate lama-achtige Anoplotherium gracile, twee Jurassic pterodactyls, en een vrouwelijk reusachtig hert. Het is niet bekend wanneer en hoe ze verdwenen zijn, maar verwaarlozing, herinrichting van het terrein en misschien vandalisme zouden hiervoor verantwoordelijk kunnen zijn.
Gebouwd als onderdeel van het Crystal Palace Park project, werden de dinosaurussen onthuld in 1854 en voltooid in 1855. Hoewel boeken en tijdschriften dinosaurussen onder de aandacht brachten van de rijken en geleerden in het begin van de 19e eeuw, waren fossielen een interesse die was voorbehouden aan de hogere rangen van de maatschappij. De beelden, vervaardigd door een team onder leiding van Benjamin Waterhouse Hawkins, hadden tot doel het prehistorische leven bij het grote publiek bekend te maken.
Plattegrond van het Geografische Hof zoals oorspronkelijk gepland.
Afbeelding door Mark P. Witton en Ellinor Michel.
In samenwerking met de geologen David Thomas Ansted en Joseph Campbell, creëerde Hawkins een leerervaring die deels spektakel en deels verlichting was: de “Geological Court”. In deze vitrine van geologische en paleontologische wetenschap konden bezoekers een wandeling maken door de geologische tijd.
De grootste van Hawkins’ sculpturen waren de dinosaurussen, die meer dan 10m lang werden. De nagebouwde geologische elementen bestonden uit honderden tonnen gesteente uit het hele Verenigd Koninkrijk. Dit was duur kaskraker edutainment.
Tegenwoordig worden de beelden bespot vanwege hun wetenschappelijke onnauwkeurigheid, maar in die tijd waren het zeer moderne voorstellingen van uitgestorven soorten – en een groot succes bij het publiek. Maar door budgetproblemen raakte de site vanaf 1870 in verval. Door de verslechterde en onvolledige documentatie is de volledige omvang van de oorspronkelijke tentoonstelling onzeker.
Een afbeelding uit 1853 van de paleontologische beeldhouwwerkplaats van Crystal Palace. Verschillende nu ontbrekende modellen zijn aangegeven met rode pijlen: de Palaeotherium magnum (links) en drie Anoplotherium gracile (rechts). De overgebleven A. gracile is aangegeven met een blauwe pijl.
Afbeelding in publiek domein, bewerkt door Mark P. Witton en Ellinor Michel.
Er bestaan vrijwel geen fysieke overblijfselen van de verdwenen beelden. Alleen archieffoto’s, illustraties en teksten bewijzen hun bestaan. De afbeelding hierboven toont bijvoorbeeld verschillende modellen die niet meer bestaan.
Uit deze bronnen hebben wij ook één beeld in het park – een vermeend reusachtig hertenkalf – geheridentificeerd als Anoplotherium gracile, die lijkt op een gazelle en de enige overgebleven vertegenwoordiger is van wat eens een groep van vier beelden was.
Als we weten dat bijna 20% van deze unieke Victoriaanse site zo stilletjes kon verdwijnen, wat ontbreekt er dan nog meer?
Een geschiedenis die met uitsterven wordt bedreigd
Hoewel het Victoriaanse kunstenaarschap en de creatieve bouwkunde die ten grondslag lagen aan de aanleg van de Geologische Hof vandaag de dag worden gevierd, heeft de site lang geleden onder een gebrek aan conservering.
De onveranderlijke aard van de betonnen displays, die nu vele generaties achterlopen op de laatste paleontologische vondsten, geeft het gevoel dat ze er altijd zullen zijn. Maar bezoek de site vandaag en het is duidelijk dat veel van de displays nog steeds aan het afbrokkelen zijn.
Verwering, vandalisme en herontwikkeling betekenen dat de Geologische Hof een mengeling is van originelen en replica’s van structuren die in het midden van de 20e eeuw zijn verwoest.
De staat van de zuidelijke hoek van de Geologische Rechtbank vanaf 2021. Dit deel van de site heeft wat klein onderhoud gekregen sinds deze foto werd genomen.
Foto door Mark P. Witton
Er is hoop. De liefdadigheidsinstelling Friends of Crystal Palace Dinosaurs werd opgericht in 2013, en de hele site staat nu op de Grade 1 lijst en in het officiële Heritage At Risk Register van Historic England.
Maar de status van de Geologische Hof is een precaire. Zonder dringende conservatie dreigen de beelden ernstig te worden aangetast.
Als u geniet van de digitale afstammelingen van Hawkins’ dinosaurussen wanneer ze deze zomer op onze schermen verschijnen, denk dan ook eens aan hun Victoriaanse voorouders. Het zou tragisch zijn om te verliezen wat er overblijft van deze displays, die de manier waarop veel mensen over het leven op aarde dachten veranderden.
Mark P. Witton is de co-auteur van The Art and Science of the Crystal Palace Dinosaurs, nu uit bij Crowood Press.
Ellinor Michel is de co-auteur van The Art and Science of the Crystal Palace Dinosaurs, nu uit bij Crowood Press.
