Wat de Israëlische gijzelaars hebben moeten doorstaan is onvoorstelbaar. Het trauma van die onverwachte, barbaarse aanval door Hamas, de moord op dierbaren, vervolgens met geweld ontvoerd worden en meegesleurd worden in tunnels diep onder de grond in Gaza. We leven in een maatschappij waar we vaak praten over trauma en posttraumatische stressstoornis (PTSS), maar het is zelden zo erg.
De Noord-Ierse auteur Brian Keenan schreef het boek An Evil Cradling over zijn ervaring als gegijzelde door Shi’itische militieleden in de jaren ’80 in Beiroet. Hij werd meer dan vier jaar vastgehouden in smerige kamers die vaak kleiner waren dan een badkamer.
Zijn eerste reactie was ontkenning “om de gebeurtenis en de gevolgen ervan te bagatelliseren of te minimaliseren”, maar deze aanpak was al snel uitgeput. De realiteit van zijn situatie drong door en bracht depressie en frustratie met zich mee.
Om te overleven, zegt hij “moet men leren zich los te maken van het verleden om voor het heden te kunnen leven”. Hij ontwikkelde strategieën om zijn depressies te verlichten, waaronder het bedenken van grappen die zijn vrienden in Belfast zouden maken als hij terugkeerde. Om zichzelf af te leiden van de realiteit van zijn afranselingen en het horen van martelingen en executies, concentreerde hij zich op het herschrijven van oude films in zijn hoofd, of het creëren van denkbeeldige beelden.
Onderzoek naar de psychologische reactie van de gijzelaars tijdens de belegering van het Moskouse theater in 2002 door Tsjetsjeense terroristen identificeerde zes stadia van aanpassing: schrik-paniek, ongeloof (velen dachten eerst dat het onderdeel van de show was), dan hypervigilantie, verzet-complicatie, depressie en uiteindelijk geleidelijke acceptatie.
Gijzelaars verloren snel alle besef van tijd. Ze voelden zich machteloos en emotioneel verdoofd en zeiden dat het “net een film” leek. Sommigen leden aan het Stockholm syndroom.
Dit treedt op wanneer gijzelaars een band van gehechtheid aan hun ontvoerders ontwikkelen als gevolg van een onbewuste emotionele reactie op de traumatische situatie, waarbij de dood net zo waarschijnlijk lijkt te komen door de acties van degenen buiten die hen proberen te redden als door de ontvoerders zelf.
Gegijzeld worden kan jarenlang ingrijpende psychologische gevolgen hebben voor mensen. De psychologische impact varieert afhankelijk van de duur van de gevangenschap, de omstandigheden, de veerkracht van de persoon en hun verwerkingsmechanismen.
Brian Keenan was veerkrachtiger dan de meesten, maar kwam nog steeds dicht bij de rand. De Israëlische gijzelaars variëren aanzienlijk in leeftijd, een andere belangrijke factor. De kindgijzelaars hebben nog niet de nodige copingstrategieën ontwikkeld en begrijpen misschien niet helemaal wat er gebeurt, als ze dat al doen.
Sommige veel voorkomende psychologische effecten worden in verband gebracht met het gegijzeld zijn, zoals PTSS, gekenmerkt door indringende herinneringen of flashbacks, nachtmerries, ernstige angst, aanhoudende gevoelens van angst of hulpeloosheid. Uit een Nederlands onderzoek bleek dat een derde van de ex-gijzelaars negen jaar na de gebeurtenis nog steeds last had van PTSS.
Herinneringen die niet vervagen
Dit soort traumatische gebeurtenissen worden geassocieerd met wat psychologen “flashbulb” herinneringen noemen die niet vervagen zoals normale herinneringen na verloop van tijd. Alle situationele informatie die met de gebeurtenis gepaard gaat, wordt door de hersenen opgeslagen.
Psychologen suggereren dat deze processen gevormd zijn door ons evolutionaire verleden. De gebeurtenissen zijn zo traumatisch dat we de situatie in de toekomst koste wat het kost moeten vermijden.
Gijzelaars ervaren waarschijnlijk ook hoge niveaus van angst en depressie als gevolg van het trauma. Gevoelens van droefheid, hopeloosheid en anhedonie – een verlies van plezier in activiteiten die ze vroeger leuk vonden – komen vaak voor.
Woede en woede over hoe deze gebeurtenis “toegelaten” werd door het falen van de Israëlische regering op het gebied van inlichtingen is waarschijnlijk een ander belangrijk punt. Gegijzeld worden kan het vermogen van een persoon om anderen te vertrouwen ernstig beïnvloeden. Ze kunnen zich verraden voelen door het falen van hun regering om hen te beschermen en moeite hebben om anderen te vertrouwen. Ze kunnen vechten om weer een gevoel van persoonlijke controle te krijgen over hun dagelijks leven.
Gijzelaars kunnen ook in een constante staat van hyperwaakzaamheid blijven, altijd op hun hoede voor mogelijke bedreigingen. Deze verhoogde staat van alertheid kan leiden tot problemen met ontspannen, concentreren en slapen.
Gijzelaars die voortijdig zijn vrijgelaten zullen waarschijnlijk ook last hebben van overlevingsschuld, aangezien anderen nog steeds gevangen zitten. Dan is er ook nog het overlevingsschuldgevoel dat verband houdt met het feit dat ze overleefden terwijl zoveel anderen omkwamen. Ze kunnen jarenlang worstelen met gevoelens van schuld, schaamte en zelfverwijt.
Langdurige therapie
Na hun vrijlating hebben gijzelaars uitgebreide psychologische ondersteuning nodig om hen te helpen het trauma te verwerken. Dit omvat meestal een combinatie van individuele therapie, groepstherapie en gespecialiseerde interventies.
Technieken zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) en eye movement desensitisation and reprocessing (EMDR) kunnen worden gebruikt om de symptomen van PTSS aan te pakken. EMDR is gericht op het verlichten van het leed dat gepaard gaat met traumatische herinneringen of ervaringen.
De persoon concentreert zich op de traumatische herinnering en doet tegelijkertijd aan bilaterale stimulatie, waarbij hij met zijn ogen de vingerbewegingen van de therapeut volgt. Het is aangetoond dat dit heilzaam is, de levendigheid van de traumatische herinnering vermindert en de emotionele reactie vermindert.
Gijzelaars hebben ook een veilige en empathische omgeving nodig waar ze hun emoties kunnen uiten over wat er is gebeurd. Emotionele openheid, waarbij slachtoffers een verhaal opbouwen over hun ervaring en hun begrip van de gebeurtenissen integreren met hun emotionele reacties, is cruciaal voor zowel de fysieke als mentale gezondheid.
Dit kan worden bereikt door middel van individuele counselingsessies of steungroepen met andere overlevenden die soortgelijke ervaringen hebben meegemaakt. Slachtoffers voorlichten over de gebruikelijke reacties en symptomen die gepaard gaan met trauma kan ook helpen om hun psychologische reacties te normaliseren en hun gevoelens van isolatie te verminderen.
We moeten niet vergeten dat de specifieke psychologische ondersteuning die nodig is na vrijlating uit een gijzelingssituatie van persoon tot persoon verschilt. Daarom is een uitgebreide beoordeling door professionals in de geestelijke gezondheidszorg cruciaal om de meest geschikte en effectieve interventies voor elk slachtoffer te bepalen. Maar in het geval van de Israëlische gijzelaars is het belangrijk om te erkennen hoe blijvend sommige effecten kunnen zijn voor de meerderheid van hen.
Geoff Beattie werkt niet voor, voert geen advies uit over, bezit geen aandelen in en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat zouden hebben bij dit artikel en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten zijn academische aanstelling.
