Kan Rusland het ISS laten crashen? NASA
Bijna drie decennia van nauwe samenwerking in de ruimte tussen Rusland en de westerse wereld lijkt tot een einde te komen. Met toenemende spanningen over de invasie van Vladimir Poetin in Oekraïne, heeft Rusland gedreigd het Internationale Ruimtestation te laten crashen en te weigeren satellieten te lanceren voor westerse landen. Enkele maanden geleden blies Rusland een van zijn eigen ter ziele gegane satellieten op, waardoor ruimteafval ontstond dat de veiligheid van de astronauten in het ISS in gevaar bracht.
Hoe zal de oorlog in de toekomst waarschijnlijk de operaties in de ruimte beïnvloeden, en wat zijn de gevolgen?
Agressie in de ruimte kan rechtstreeks van invloed zijn op het werk op het terrein. In de berichtgeving over de invasie van Oekraïne zijn regelmatig beelden uit de ruimte te zien van lange colonnes pantserwagens die onverbiddelijk oprukken naar Kiev of Kharkiv.
Hoewel de inhoud ervan huiveringwekkend is, heeft het Oekraïense verzet er een steuntje in de rug aan ontleend door het te helpen begrijpen waar de vijand is, waar hij vandaan komt en hoe hij is geconfigureerd. Het is ook een demonstratie aan de wereld van het niveau van geweld dat door Rusland wordt gebruikt, blootgelegd voor iedereen om te zien.
Satellietbeelden waren vroeger voorbehouden aan geavanceerde legers en zeer weinig landen. Vandaag de dag zijn er echter commerciële bedrijven die steeds meer van dergelijke beelden maken, en hun gecombineerde capaciteit kan die van het Russische leger overtreffen. Het voordeel hiervan is dat deze bedrijven quasi-militaire steun kunnen verlenen, waardoor de struikeldraad van militaire betrokkenheid van westerse naties in Oekraïne kan worden vermeden.
Sommigen waarschuwen voor een achteruitgang van de Amerikaanse ruimtevaartmacht, vooral in het licht van een zeer ambitieuze Chinese ruimtevaartagenda en provocerende Russische manoeuvres in de ruimte. Maar elke schatting van de macht in de ruimte moet ook de commerciële sector omvatten, waarin westerse bedrijven, en Amerikaanse bedrijven in het bijzonder, een grote voorsprong hebben.
SpaceX levert niet alleen satellietbeelden, maar ook communicatie. De oprichter van SpaceX, Elon Musk, is Oekraïne te hulp geschoten door het land terminals te leveren die toegang geven tot het Starlink-systeem, een megaconstellatie van satellieten die hogesnelheidsinternettoegang biedt. Als Rusland internetdiensten en andere vormen van communicatie in Oekraïne afsluit, kan Starlink voor connectiviteit zorgen, zodat de Oekraïeners toegang hebben tot informatie en netwerken.
Dit is echter niet geheel zonder risico. Musk heeft onlangs Oekraïense gebruikers gewaarschuwd dat de Starlink terminals – in feite twee-weg satellietschotels – het mogelijk kunnen maken hen te identificeren.
Er zijn ook berichten geweest dat Rusland het GPS-signaal van satellieten in de ruimte naar Oekraïne stoort. En er zijn berichten dat Rusland verwacht dat zijn eigen GLONASS satellietplaatsbepalingssysteem ook zal worden gestoord.
Als dat gebeurt, zal het gebruik maken van een ouder, terrestrisch systeem genaamd Chayka, gebaseerd op een oudere radiotechnologie. Hoewel niet zo nauwkeurig als een satellietsysteem, zou het toch goed genoeg moeten zijn voor veel van hun doeleinden.
Directe gevaren?
Het conflict heeft zich ook op andere, onverwachte manieren in het ruimtedomein ontvouwd. In een reeks tweets waarschuwde de directeur-generaal van Ruslands ruimtevaartagentschap Roscosmos, Dmitry Rogozin, dat het beëindigen van de samenwerking over het ISS ertoe zou kunnen leiden dat het uit zijn baan zou vallen, mogelijk op de Verenigde Staten of Europa (of China of India) – wat werd geïnterpreteerd als een bedreiging.
Hij merkte op dat Russias’ Progress vrachtschepen die de stuwkracht leveren om de baan van het ISS te corrigeren. Zonder deze schepen zou het ruimtestation in de atmosfeer van de aarde vallen, waar het grootste deel ervan zou verbranden, maar sommige delen zouden kunnen overleven en mensen of gebouwen op aarde kunnen raken.
Hoewel dit uiterst onwaarschijnlijk is, niet in het minst door het feit dat er momenteel Russische kosmonauten aan boord zijn, was het een alarmerende uitspraak. In reactie daarop zei Musk dat zijn bedrijf zou bijspringen als Rusland zijn steun zou intrekken op een manier die het ruimtestation in gevaar zou brengen.
SpaceX’s Dragon-capsule is momenteel het enige andere ruimtevaartuig dat in staat is om te koppelen met en het ISS te bevoorraden, en zou dus ook de stuwkracht kunnen leveren als dat nodig is. Hoe dan ook, het wijst op een veel minder coöperatieve toekomst in de ruimte, met het ISS dat binnenkort wordt ontmanteld en Rusland en China die weigeren deel te nemen aan het door de VS geleide Artemis-programma dat tot doel heeft mensen naar de maan te lanceren.
Rusland heeft ook de verkoop van raketmotoren aan de VS stopgezet (hoewel de VS de invoer daarvan enkele jaren geleden hadden verboden) en weigert een partij van 36 OneWeb-satellieten te lanceren, die bedoeld zijn om wereldwijd breedbanddiensten voor satellietinternet aan te bieden, tenzij de Britse regering zich ontdoet van haar aandeel in het OneWeb-programma, met de garantie dat ze niet voor militaire doeleinden zullen worden gebruikt. Het VK heeft tot dusver geweigerd te onderhandelen. OneWeb heeft reeds 428 van zijn geplande 648 sterke constellatie in een baan om de aarde gebracht en zal in de toekomst wellicht, net als vele andere bedrijven, elders naar lanceersteun gaan zoeken.
Veel landen vertrouwen ook nog steeds op Rusland en zijn Sojoez-raketten voor een aantal lanceringen voor verschillende toepassingen, wat een moeilijk probleem oplevert. Maar SpaceX en andere bedrijven, en ook andere landen, zijn steeds beter in staat om het gat te dichten, dus dit zal waarschijnlijk van tijdelijke aard zijn.
Als de concurrentie doorgaat, is het niet ondenkbaar dat dit tot conflicten leidt. Hoewel het gebruik van kinetische wapens, die satellieten vernietigen door er met hoge snelheid tegenaan te botsen en die Rusland onlangs heeft getest, ondenkbaar lijkt, kunnen we er niet zeker van zijn wat Poetin hierna zal doen.
Het gebruik van dergelijke wapens zou kunnen leiden tot een toename van ruimteafval dat satellieten en andere sondes in de ruimte zou kunnen vernietigen, of zelfs op de aarde zou kunnen neerregenen. Het is dus belangrijk dat de vijandige dreigingen in het ruimtedomein niet verder escaleren.
Hoewel Rusland veel expertise heeft in het ruimtedomein, kent zijn macht daar duidelijke grenzen. Loze dreigementen en aantasting van zijn betrouwbaarheid als lanceerinrichting zullen zijn toekomstperspectieven alleen maar ondermijnen.
Maar belangrijker is dat de westerse commerciële ruimtemiddelen een belangrijk element van steun aan de belegerde Oekraïners hebben geleverd. Hierdoor kunnen belangrijke gegevens en beelden stromen naar waar zij nodig zijn, naar militaire eenheden, besluitvormers en de bevolking in ruimere zin. Gezien het aantal en de verscheidenheid van de overvliegende satellieten zal het voor Rusland zeer moeilijk zijn om hierop te reageren.
Mark Hilborne ontvangt financiering van de Economic and Social Research Council (ESRC)
