Begraven in de rotsen in North Dakota ligt bewijsmateriaal van de exacte dag waarop de dinosaurussen van de planeet werden weggevaagd, zo’n 66 miljoen jaar geleden. Dat is de bewering van paleontoloog Robert DePalma en zijn collega’s, wier werk door de BBC is vastgelegd in de recente documentaire Dinosaurs: The Final Day with David Attenborough.
De afgelopen tien jaar heeft DePalma zijn werk gericht op een fossielrijke vindplaats – die hij “Tanis” heeft genoemd – in North Dakota’s Hell Creek Formation. En sinds 2019 hebben hij en zijn collega’s een aantal zeer sterke beweringen naar voren gebracht over wat Tanis ons vertelt over het einde van het Krijttijdperk.
DePalma gelooft dat Tanis een massakerkhof is van wezens die tijdens de asteroïde inslag zijn gedood.
Er bestaat geen twijfel over dat een asteroïde 66 miljoen jaar geleden heeft geleid tot het massale uitsterven van niet-aviaanse dinosaurussen – en tenminste 50% van andere soorten. Maar er is enige onenigheid ontstaan over DePalma’s bewering dat de vindplaats de dag zelf van de inslag van de asteroïde documenteert – en direct bewijs onthult van de allerlaatste dinosaurussen op aarde.
Laten we eens kijken wat we weten over deze belangrijke periode in de geschiedenis van onze planeet – en wat er nog onzeker is.
De enorme asteroïde botsing
Toen de asteroïdebotsingstheorie voor het eerst werd voorgesteld in 1980, was er geen krater. Het enige bewijs waren twee plaatsen met een aanzienlijke verrijking van iridium – een element dat vanuit de ruimte op het aardoppervlak aankomt – in de gesteenten precies op het niveau van het einde van het Krijt.
Nu zijn er honderden plaatsen wereldwijd waar de iridium piek te zien is, op wat bekend staat als de K-Pg (Krijt-Paleogeen) grens, een geologische signatuur in het sediment.
En toen kwam in 1991 de grote doorbraak – de Chicxulub krater werd gevonden op wat nu het schiereiland Yucatán is in het zuiden van Mexico.
Met een breedte van 180 km en een diepte van 20 km toont de krater aan dat een enorme asteroïde van 10 km breed in zee stortte. De kracht van de inslag was zo groot, dat deze enorme tsunamigolven en enorme hoeveelheden iridiumhoudend steengruis en stof in de atmosfeer bracht – en ook een krachtige hittegolf teweegbracht.
De meeste deskundigen zijn het erover eens dat al het leven binnen een straal van 1700 km van de botsing onmiddellijk zou zijn weggevaagd.
Maar Tanis was meer dan 2.800 km ver weg. En tot nu toe was er geen bewijs van de allerlaatste dinosaurussen. Dus, wat is de basis voor DePalma’s baanbrekende onthulling dat Tanis eindelijk het ongrijpbare bewijs levert van de laatste dag van de dinosaurussen?
Asteroïde bewijs op Tanis
Er bestaat weinig twijfel over dat de vindplaats Tanis dicht bij het einde van het Krijt ligt, omdat DePalma de iridiumlaag direct boven het fossielenbed heeft geïdentificeerd, die deze op de K-Pg grens plaatst.
Hij heeft ook een aantal overtuigende bewijzen geleverd dat de vindplaats de exacte dag markeert waarop de asteroïde insloeg.
Lees meer:
Dinosaurusdodende asteroïde sloeg in onder slechtste hoek om maximale schade aan te richten – nieuw onderzoek
Ten eerste zijn er de oude geulen in de sedimentaire gesteenten bij Tanis – deze zijn het bewijs van de enorme stilstaande watergolven (of “seiche”) die Tanis overspoelden. In die tijd was Noord-Amerika verdeeld door een grote zeeweg die vlak langs de plaats Tanis liep: de seiche-golven zouden de kreken opgestroomd zijn, en er weer uit, verschillende keren, waarbij zoet en zout water vermengd werden om de golven te creëren.
De door de aarde voortgebrachte schokgolven van de asteriodeslag – die de verwoestende watergolven veroorzaakten – konden zich gemakkelijk door de aardkorst verplaatsen van de inslagplaats naar Tanis.
Toen de asteroïde op de Aarde neerstortte, werden uit gesmolten gesmolten gesteente kleine ejectorbolletjes gevormd, glasachtige bolletjes van ongeveer 1 mm breed, die door de atmosfeer konden reizen tot zo’n 3.200 km omdat ze zo licht waren.
Verbazingwekkend genoeg vond DePalma deze glasachtige bolletjes op de vindplaats, en ook in de kieuwen van fossielen van steuren die de Tanis-stromen bewoonden. Hij gelooft dat de bolletjes door de Chicxulub inslag zijn geproduceerd vanwege hun gemeenschappelijke chemische samenstelling, waarbij sommige zelfs “fragmenten van de asteroïde” zelf omhulden. Als dit waar is, zou hun aanwezigheid op Tanis inderdaad bevestigen dat zij de werkelijke dag van de inslag markeren, omdat de bolletjes binnen enkele uren na de inslag op de grond zouden zijn gevallen.
Tanis fossiele vondsten
Uit decennia van studie van de rotsen en fossielen van de Hell Creek Formatie weten we dat Tanis een warme en natte bosomgeving was, met een bloeiend ecosysteem vol dinosaurussen, pterosaurussen (vliegende reptielen), schildpadden en vroege zoogdieren. Hoewel ze nog niet in detail zijn beschreven, onthullen DePalma en zijn collega’s een aantal ongelooflijke nieuwe fossielen van dieren – en hij gelooft dat die best op de dag van de inslag zelf gestorven zouden kunnen zijn, gezien hun locatie in de verdoemde zandbank van Tanis.
Allereerst is er een uitzonderlijk bewaarde poot van de plantenetende dinosaurus Thescelosaurus, die niet alleen de botten laat zien, maar ook huid en andere zachte weefsels.
Maar dat is niet alles. Er is een pterosaurus baby, die op het punt staat uit zijn ei te komen – en, een ongelooflijk goed bewaarde Triceratops huid, wat een uiterst ongewone vondst is.
Nog verbazingwekkender is dat er een schildpad gespietst is met een stok, waarvan DePalma denkt dat het bewijs kan zijn van een tragische dood in de turbulente seiche golven die door de inslag zijn veroorzaakt.
DePalma’s laatste bewering is dat de inslag, en de laatste dag, in mei plaatsvonden, gebaseerd op microscopische en geochemische analyse van groeiringen in de vinstekels van de fossiele steur. De botten vertonen een seizoensgebonden bandering – waarbij de botten snel groeien wanneer er voedsel in overvloed is en langzaam groeien wanneer de omstandigheden slechter zijn, zodat zomers vaak een brede bleke band te zien is en winters een smalle donkere band. De laatste band in de steur bevestigt dat hij in mei stierf. En een verdere studie dit jaar heeft dit bevestigd.
Dus, waarom die onzekerheid?
Het lijdt geen twijfel dat DePalma’s beweringen omstreden zijn sinds ze in 2019 voor het eerst aan de wereld werden gepresenteerd – waarschijnlijk omdat de aankondiging in het tijdschrift New Yorker stond en niet in een peer-reviewed tijdschrift.
Lees meer:
Visgraten en waterlelies helpen de maand vast te stellen waarin de dinosaurussen stierven
Maar de bevindingen over seichegolven werden slechts een maand later in een academisch artikel gepubliceerd, en de meeste geologen waren overtuigd.
Het is waar dat de fossielen, die voor het eerst in de BBC-documentaire werden onthuld – samen met het bewijs dat de glazen bollen in Tanis verband houden met de Chicxulub-inslag – nog moeten worden gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften, waar zij aan collegiale toetsing zouden worden onderworpen.
Maar de ervaring leert dat het meeste van wat DePalma in het verleden heeft onthuld, later is bevestigd door collegiaal getoetste artikelen.
De afgelopen twee jaar heb ik gewerkt als een van de onafhankelijke wetenschappelijke adviseurs van de BBC, om de beweringen te verifiëren, toen zij de documentaire maakten. Zowel ik als mijn collega’s, en vele andere deskundigen, zijn ervan overtuigd dat de Tanis site waarschijnlijk de allerlaatste dag van de niet-avische dinosaurussen onthult.
En natuurlijk, zoals we allemaal weten, ging de impact van de asteriod veel verder dan die ene dag. Het leidde tot een ijskoude donkere planeet, op een wereldwijde schaal, die dagen of misschien weken duurde – en uit deze wereldwijde massa-extinctie ontstond het tijdperk van de zoogdieren.
Michael J. Benton ontvangt financiering van de Natural Environment Research Council, Leverhulme Trust, European Research Council.
