Novak Djokovic op de Australian Open. Action Plus Sports Images / Alamy
Atleten op het allerhoogste niveau van hun sport staan voor de uitdaging om consistent te presteren onder druk temidden van vele potentiële afleidingen, waaronder prestatieangst, gedrag van het publiek, hun eigen verwachtingen en die van anderen, en de reacties van hun tegenstanders.
De prestaties van de spelers op de Australian Open van 2023 bijvoorbeeld, toonden de psychologische factoren aan die nodig zijn om te slagen op tennis op topniveau.
Er waren tal van spannende momenten die een groot toernooi kenmerken. Andy Murray maakte een verbazingwekkende comeback van twee sets achterstand tegen Thanasi Kokkinakis, na zijn lange herstel na een zware blessure.
Rafael Nadal stopte in de tweede ronde van zijn eerste grote slam na de geboorte van zijn kind, vanwege aanhoudende blessures – rapporten beschreven hem als mentaal kapot. En Novak Djokovic werd de enige mannelijke speler die drie opeenvolgende Australian Open kampioenschappen won. De Serviër deelde onlangs mee dat hij “de kracht en veerkracht heeft geleerd om terug te komen van tegenslagen”.
Een van de belangrijkste kenmerken van veerkrachtige atleten is hun vermogen om zich te concentreren op het moment. Als onderzoeker naar hoge prestaties en veerkracht – gedefinieerd als de “rol van mentale processen en gedrag bij het bevorderen van persoonlijke kwaliteiten en het beschermen van een individu tegen het potentiële negatieve effect van stressoren” – richt mijn werk zich op het begrijpen van deze belangrijke kwaliteit en het onderzoeken van manieren om deze bij atleten te verbeteren.
Presteren onder druk
Deze focus en veerkracht werd belichaamd door de 2023 Australian Open dameskampioene Aryna Sabalenka, die haar eerste grand slam won ondanks dat ze de eerste set van de wedstrijd verloor. Meer recent leek ze echter te bezwijken onder de druk tijdens het Indian Wells Open kampioenschap, tegen de beheerste en geconcentreerde Elena Rybakina. Sabalenka leek stil te staan bij haar dubbele fouten, waardoor ze meer riskante en onnauwkeurige balstoten uitvoerde.
Twee van de grootste spelers van het mannenspel van de laatste tijd, Nadal en Djokovic, zijn beschreven als spelers die “elk punt spelen alsof het een matchpoint is”. Dit vermogen om consistent te presteren op het hoogste niveau kan worden ondersteund door een psychologische toestand, vaardigheid en vermogen dat mindfulness heet.
Mindfulness wordt door onderzoekers en sportpsychologen opgevat als “aandacht schenken op een bepaalde manier: bewust, in het huidige moment en zonder oordeel”. Het begrip is geworteld in meditatieve praktijken in het boeddhisme, en heeft de afgelopen tien jaar de aandacht getrokken van sportpsychologen in de westerse samenleving.
Recent onderzoek heeft aangetoond dat mindfulness training – zowel zittende als actieve meditatiepraktijken – atleten in staat kan stellen aanwezig te zijn in het moment, en toegang te krijgen tot optimale gemoedstoestanden zoals vertrouwen en zelfvertrouwen.
Het kan ook helpen de emoties te reguleren door ze te controleren en te kanaliseren op een manier die de prestaties bevordert. En het kan atleten helpen een staat van “flow” te bereiken, die ik in mijn onderzoek beschrijf” – dat wil zeggen volledig in het moment aanwezig zijn en helder, vloeiend en gemakkelijk presteren.
Focus en intense emoties
Deze psychologische factoren zijn cruciaal bij sporten als tennis, waarbij spelers zich tijdens elk punt moeten concentreren op een optimale prestatie, terwijl ze eerdere fouten moeten “loslaten”. Dit vermogen om intense positieve en negatieve emoties te accepteren, en zich geen zorgen te maken over fouten uit het verleden of toekomstige prestaties, kan atleten in staat stellen mentale helderheid te ervaren en zich te concentreren op hun prestaties in het huidige moment.
Uit onderzoek is gebleken dat mindfulness training een veelbelovende interventie is die vertrouwen, zelfvertrouwen en flow kan verbeteren.
Ik maak deel uit van een team dat probeert het effect te evalueren van zowel “traditionele” mindfulness, zoals zittende meditaties, als “actieve” of “toegepaste” praktijken, zoals het beoefenen van mindfulness tijdens het sporten. We hebben dit onderzocht bij zwemmers, met veelbelovende resultaten bij pre-elite atleten, en we zijn van plan om hetzelfde te doen met elite atleten die deelnemen aan andere sporten zoals tennis en cricket.
Uit ons onderzoek is gebleken dat mindfulness het “actiebewustzijn” van sporters kan verbeteren – hun zelfbewustzijn van fysieke bewegingen of handelingen, en hun vermogen om in het moment te zijn en duidelijke doelen te hebben. Deze factoren leiden waarschijnlijk tot helder denken, consistent presteren, en technisch en tactisch bewust zijn in bijvoorbeeld elk tennispunt.
Met de ontwikkeling van steeds geavanceerdere technologie gaat de sportpsychologie een bijzonder spannende periode tegemoet, waarin nog meer mogelijkheden zullen ontstaan om sporters te helpen hun veerkracht te ontwikkelen en hun prestaties onder druk te verbeteren.
De groeiende toegankelijkheid en geavanceerdheid van virtual reality (VR) voegt bijvoorbeeld nog een nuttig hulpmiddel toe. Tennissers en andere sporters kunnen worden ondergedompeld in virtuele prestatieomgevingen waar auditieve en visuele afleidingen en druk kunnen worden geïntroduceerd om hun veerkracht te testen.
Het gebruik van VR-simulaties is bijzonder nuttig om atleten te monitoren en te helpen mindfulness te oefenen onder “gecontroleerde” omstandigheden, terwijl sportpsychologen hun reacties en verbeteringen volgen.
Recent onderzoek van Queen’s University Belfast en de University of Limerick heeft aangetoond dat VR-methoden op een gecontroleerde manier reële prestatieangst en -druk kunnen simuleren of nabootsen, waardoor een geleidelijke en beheerste blootstelling aan stress mogelijk wordt.
Dit kan de atleten helpen om te wennen aan angsttoestanden die typisch zijn voor topsport – en om sportpsychologische technieken zoals mindfulness te oefenen om ze te beheersen, op een manier die hun spel verbetert.
Jennifer Meggs werkt niet voor, voert geen adviezen uit, bezit geen aandelen in en ontvangt geen financiering van bedrijven of organisaties die baat hebben bij dit artikel, en heeft geen relevante banden bekendgemaakt buiten haar academische aanstelling.
